Kimimizde korku ve endiseye sebep olabilen, gecmisten gunumuze cesitli kulturel sembollerde yer bulan, mit ve efsanelere konu olan ve ilginc turleri olan gizemli yaratiklar olan yilanlari yakindan tanimak ister misiniz? Ustelik de gecmisten gunumuze sifa araci haline gelmesi ve ilginc ozellikleri ve yetenekleri olmasi yilanlar hakkinda bilgi sahibi olma isteginizi arttirabilir. O halde gelin yilanlar dunyasina beraber bakalim.

Yilanlarin Genel Anatomik ve Beslenme Ozellikleri Nelerdir?

Yilanlar, surungenler(Squamata) takimini paylasan kertenkelelerle yakindan iliskili sogukkanli bacaksiz surungenlerdir. Dunyada yaklasIk 3 bin 400 yilan turu bulunmaktadir. Bunlarin sadece 600’u zehirlidir. Zehirli yilan turlerinin arasinda sadece 200 tanesi insanlar icin ciddi bir tehlike olusturmaktadir. Yilanlar dunya uzerinde sadece Antartika’da yasamaz. Onun disinda dunyanin her yerinde en az bir yilan turu yasar. Yilanlar ormanlarda, collerde, denizlerde ve daglarda yasarlar. Himalayalar’da da 4900 metre yukseklikte yilan turune rastlanmistir.

Bilimsel ve Kulturel bakis acisiyla yilanlar
Yilanlarin boyutlari oldukca degiskendir. En kucuk yilan 10 santimetre uzunluguyla iplik yilanidir. En uzun yilan ise boyu 7 metreyi bulabilen dev pitonlardir. Pitonlar ve bazi Boa yilanlari, sicakkanli avlarini gormeye yarayan burunlarinin uzerinde kizil otesinde duyarli alicilara sahiptir.

Bir cingirakli yilanin kuyrugunun sallanmasina neden olan kaslar dunyanin en hizli hareket eden kaslaridir. Saniyede 50 kez kasilir. Dunyanin en zehirli yilanlarindan biri olan Kara Mamba’nin isirigi bir insani 45 dakika icinde oldurur. Panzehiri bulunmadan once bu yilanin isirdigi insanin olum orani yuzde 100’dur.

Yilan turleri icerisinde adeta “ucabilenler” bile vardir. Guneydogu Asya’ya ozgu “ucan yilanlar” olarak bilinen bir yilan turu 100 metreye kadar mesafelerde agactan agaca suzulebilme yetenegine sahiptir.

Butun yilanlar etoburdur. Bazi yilanlarin, avlarini yemeden once oldurmek icin kullandiklari zehirli bir isirigi vardir. Diger yilanlar avlarini sIkistirarak oldururler. Yine de digerleri avlarini butun ve canli olarak yutarlar. Cogu yilan, turlerin azinligi disinda, esaret altinda beslenmesi cok kolaydir. Yilanlar, yiyeceklerini cignemezler ve cok esnek bir alt ceneye sahiptirler. Cenelerinin iki yarisi sIki bir sekilde baglanmamistir ve kafataslarinda cok sayida baska eklem bulunur. Yilanlarin buyuk avlari tuketmek(yutmak) icin aslinda alt cenelerini yerinden cikardigi yaygin bir yanilgidir.

Yilanlar, uzun aylar yer altinda, karanliklar dunyasinda uyuduktan ya da oldukten sonra yeryuzune cikar, gomlek(kav) degistirir.

Avci Yilanlarla Ilgili Ilginc Haberler

Yilanlarin ilginc anatomik ve beslenme ozelliklerini acikladiktan sonra bilimsel arastirmalarin yer aldigi enteresan avci yilan haberlerine deginmemek olmazdi.

Livescience’de yer alan carpici bir haber “Yilanlarla Timsahlarin Savasi” olarak yer almistir. Tuyler urpertici yeni bir dizi fotograf bir zeytin pitonunun(Liasis Olivaceus) bir Avustralya tatli su timsahini (Crocodylus johnstoni) alt ust ettigi gosteriyor. Zeytin pitonu Avustralya’ya ozgu bir pitondur ve sadece orada bulunur. Bu tur 13 fit(4 m) uzunluga kadar buyuyebilir. Avustralya’nin “tazeleri”(tatli su timsahlarinin yerel takma adi) bu yilanlarla catismalari yaygindir. 2014 yilinda, bir zeytin pitonu, Isa Dagi yakinlarindaki Moondarra Golu’nde bir tatli su timsahini oldurup yerken videoya kaydedildi. Bu durumda, yilanin cenesini daralmis timsahin etrafina yavasca germesi bes saat surdu.

Pitonlar, esnek ceneleri sayesinde inanilmaz yutma becerileri sergileyebilirler. Yilan alt cenesi kemikleri ayirim saglayan bir esnek bag ile baglanmis iki parcaya ayrilir. Bir piton, bir av hayvanina boyun egdirdiginde yilan ilk once onun uzerinde “yurur”. Bu surec “pterygoid yuruyus” olarak adlandirilir. Daha sonra yilan, kaslarini sIkistirirken ve yemek yutana kadar bastirilmis hayvanin etrafinda kayarak avina asmak icin cenesini kullanir.

Pitonlarin ayrica buyuk ogunleri bir kerede sindirmelerine yardimci olan bir dizi genetik adaptasyonu vardir. Ulusal Bilimler Akademisi Bildiriler Kitabi’nda 2013 yilinda yayinlanan arastirma, Birmanya pitonlarinin yemek yedikten sonra metabolizmalarini hizla degistirdigini ve hatta akini idare etmek icin ic organlarinin(bagirsaklar, pankreas, kalp ve bobrekler dahil) boyutunu arttirdigini buldu.

Livescience’de 2019 yilinda yar alan bir baska enterasan haber de “Baska Bir Yilanin Karninda Bulunan ‘Gizemli Aksam Yemegi Yilani’ Sonunda Tanimlandi” basligiyla yayinlandi. Arastirmacilar “Cenaspis aenigma” (Latince’de ‘Gizemli Aksam Yemegi’ olarak cevriliyor) ismini verdikleri yeni bir tur kesfettiler. Yetiskin bir erkek olan muhtemelen lezzetli yilan yaklasIk 26 santimetre uzunlugunda olculdu.

Arastirmacilar, bilgisayarli X-isini tomografisi(CT) taramalarini kullanarak yilanin kafatasinin, ureme organlarinin ve diger iskelet ozelliklerinin dijital modellerini olusturdular ve bunlari bilinen yilan modelleriyle karsilastirdilar. Yilani “Colubridae Ailesinin” bir uyesi olarak tanimladilar. Ancak, yilan, arastirmaya gore yeni bir tur ve cinsi temsil eden ozelliklere sahipti.

Arlington’daki Texas Universitesi’nde Biyoloji Profesoru olan bas calisma yazari Johantan Campell, 1976’da MeksIka’da toplandigindan beri bu gizemli yilan, on yillardir biliniyor diyor. Yilan, bir mercan yilaninin karnindan cikartildiktan kisa bir sure sonra bilim adamlari onu yeni bir tur olarak kabul ettiler. Ancak arastirmacilar, turleri yalnizca bir ornekten ve kismen sindirilmis bir ornekten tanimlamakta tereddut ettiler. Onumuzdeki kirk yil boyunca Campell ve meslektaslari Guney MeksIka’nin daglik bolgelerini taradilar ve “esrarengiz kucuk yilan” hakkinda daha fazla kanit aramak icin duzinelerce gezi yaptilar. Ancak, mercan yilanin midesindekine benzeyen canli bir yilan bulamadilar. Bircok yilan kisitli cografi alanlarda yasar. Bunun yani sira yilanlar, dogal ekosistemlerinde bol miktarda bulunmazlar. Bu da onlari bulmayi zorlastirabilir.

Sonunda aradan 42 yil gectikten sonra, bilim adamlari nihayet kesiflerini paylasma zamaninin geldigine karar verdiler. Campell, bir noktada bilgileri kullanilabilir hale getirmeniz ve diger arastirmacilarin takip etmesine izin vermeniz gerektigini anlamalisiniz diyor.

Yilanin Kulturel Onemi Nedir?

Gecmisten gunumuze yilanin dunyada onemli bir kulturel yeri vardir. Yilan merkezi dusuncenin semboludur. Yilanin gomlek(kav) degistirmesi olup yeniden dirilmeyi temsil eder. Iki yilanin bellerinden dugumlenip birbirlerini yutmaya calismalarini gosteren hareket Hermes’in isaretidir ve ticareti sembolize eder. Eski Yunan’da tibbin ve sagligin tanrisi Asklepios’tur. Sembolu bir asaya sarilmis yilandir. Heykellerinde genellikle bu yilanli asa ile tasvir edilir. Tibbin asil sembolu de bu asadir. Saglik, tip demisken yilanin Kirgiz Tibbinda onemi cok buyuktur. Orozobaev’in “Kirgiz Halk Inanci ve Halk Hekimligi Uygulamalarinda Yilan” konulu bir calismasi bulunmaktadir. Orozobaev, calismasini halk inanci ve sagligi baglaminda iki alanda ele almistir. Yilan hakkinda dunyanin pek cok kulturunde cesitli inanis ve uygulamalar mevcuttur. Bu inanis ve uygulamalarin bir kismini en eski Turk halklarindan olan Kirgizlar halen yasatmaktadir. Ornegin, Kirgizlar kirsal bolgelerde cadirin icine ya da avluna yilan girdigi zaman evin fertleri uzerine sut, ayran, kimiz gibi sutlu icecekler serperek onun o bolgeden uzaklasmasini saglarlar. Bu uygulamaya Kirgizlar ‘ak serpme’ diyorlar. Ayrica cogu Kirgiz Halk hekimi kendi koruyucu ruhlarinin ak cilan(ak yilan) oldugunu ileri surer ve ozellikle de tedavi sirasinda yilan organindan hazirlanmis ak dari(beyaz ilac) denilen tedavi malzemesini kullanirlar. Bu tur inanis ve uygulamalarin kokenleri arastirilmis ama nedeni tam olarak anlasilamamistir. Diger yandan yilan, Kirgizlarda cogu folklorik kaynaklarda sinsi, kurnaz, dindar, kindar, olumcul, kotu niyetli bir varligi simgelemektedir. Fakat bazi Kirgiz masallarinda ise tam tersine zeki, durust, duyarli, becerikli ve kutsal bir varlik olarak betimlenmektedir. Hatta yilan yilinda(oniki hayvanli Turk takviminin yilan yili) dogan cocugun zeki, becerikli ve sezgilerinin guclu ve duyarli olacagi soylenir. Ozetle yilanin Kirgiz inancinda hem olumlu hem de olumsuz bir anlami bulunmaktadir. Orozobaev, calismasinda konuyu genis kapsamli ele almistir.

Umarim yilanlar dunyasina birlikte keyifli bir yolculuk olmustur. Bu gizemli varliklar hakkinda daha kesfedilecek cok sey var. Bilimsel ve kulturel baglamlarda ele alinacak yeni arastirmalari, calismalari heyecanla bekliyoruz.