[CeReN]

Filler, gecmisten gunumuze kadar insanoglunun kalbini ve hayal gucunu buyuleyen, oldukca buyuk cussesine ragmen nazik bir yapiya sahip canlilardir. Nesli gunumuze kadar ulasan Afrika ve Asya filleri olarak iki turu vardir. Ancak bazi genetik arastirmacilar, Afrika filinin savan ve orman filleri olarak iki ayri tur oldugunu one surmektedir. Tum turlerinin nesli tukenme riski altinda olan fillerinden Asya filleri, Hindistan ve Guneydogu Asya’daki ormanlarda ve cayirlarda yasarlar. Afrika filinin nufusu ise Sahra alti Afrika’daki 37 ulkedeki sIk ormanlar ve kurak coller arasinda goc etmektedir.
Duyarli ve devasa yapiya sahip bu canlilardan Asya filleri, alti ton kadar agirliga ve 11 fit uzunluga ulasabilirken, Afrika fillerinin boyu 8 ila 13 fit arasinda degisir ve alti bucuk tondan fazla agirliga sahiptirler. Hem Afrika hem de Asya fillerinde yasam suresi yaklasIk olarak 60 ila 70 yil arasidir.

Filler Hakkinda Gercekler
Filleri inceleyen uzun gecmise ragmen, bu karmasIk canlilar hakkinda ogrenecek hala cok fazla bilgi vardir. Mesela dilleri ayirt etme yeteneklerinden ozgecil davranislarina kadar, olaganustu yeteneklere sahiptirler. Fillerin olaganustu yeteneklerinden bazilari asagidaki gibidir:
Filler asla unutmazlar
Fillerin hafizasi efsanevidir ve bunun iyi bir nedeni vardir. Bu neden fillerin tum kara memelileri arasinda en buyuk beyne sahip olmalaridir. Filler, gectigi yerlerde karsilastiklari diger filleri ve insanlari yillar sonra bile hatirlayabilen bir hafizaya sahiptirler.

Filler Hakkinda Bilinmeyen GerceklerFiller, nesilden nesile bilgi birikimlerini anaerkiller araciligiyla aktarabilirlerken, boylelikle bu yetenekleri onlarin hayatta kalmasini saglar. Ayrica ihtiyac duydugu zaman cok uzak bolgelerde bulunan yiyecek ve su kaynaklarinin yollarini bulabilirler ve alternatif bolgeleri animsayabilirler. Daha da etkileyici olan bir nokta ise istedikleri meyveye ulasmak icin yaptiklari program zamanlamasinin ihtiyac zamanlamasi ile birebir olmasidir.
Dilleri ayirt edebilirler
Filler, insan iletisimi konusunda derin bir anlayis sergilerler. Kenya’daki Amboseli Ulusal Parki’ndaki arastirmacilar, fillere filleri avlayan ve avlamayan iki farkli gruptan konusmacilarin seslerini dinlenmislerdir. Filler, korktuklari grubun seslerini duyduklarinda, daha sIki bir sekilde gruplasarak ve arastirmak icin havayi koklayarak savunmaya gecmislerdir. Dahasi, arastirmacilar fillerin kadin ve genc erkek seslerine daha az yogunlukla tepki verdigini ve en cok yetiskin erkeklerin seslerinden rahatsiz olduklarini kesfetmislerdir.
Yani bir filin dil becerileri o dili anlamanin otesine gecer. Ornegin bir Asya fili, Korece kelimeleri taklit etmeyi ogrenmistir. Arastirmacilar, fil buyurken birincil sosyal temasinin insanlarla olmasi nedeniyle, bir sosyal bag bicimi olarak kelimeleri taklit etmeyi ogrendigini teorize etmektedir.
Ayaklarindan duyabilirler
Fillerin buyuk bir isitme duyusu ve uzun mesafelere seslenme yetenegi vardir, ornegin ciglik atma, kukreme veya homurdanma gibi farkli sesler cikartabilirler. Ancak bununla birlikte uzman olduklari bir konuda dusuk frekansli sesleri duyabilirler.
Stanford Universitesi’nden bir biyolog olan Caitlin O’Connell-Rodwell, fillerin daha dusuk frekansli seslendirmelerinin ve ayaklarini yere vurmalarinin, diger fillerin zeminden algilayabilecegi bir frekansta yankilandigini bulmustur. Genislemis kulak kemikleri, ayaklarinin hassas sinir uclari ve govdeleri bu ses enerjili mesajlari almalarini saglar. Bu tur sismik titresimleri tespit etme yetenegi, fillerin hayatta kalmasina da yardimci olur. Tedirgin bir fil ayaklarini yere bastiginda, sadece yakin cevredekileri uyarmakla kalmaz, ayni zamanda kilometrelerce uzaktaki diger filleri de uyariyor olabilir. Ve bir fil bir cagri olarak gurlediginde, bu gozden uzaktaki aile uyelerine yonelik bir cagri olabilir.
Cok iyi yuzuculerdir
Fillerin suda oynamaktan zevk almasi bilinen bir durumdur. Hatta filler kendilerine ve diger fillerin hortumlarindan su sicratmalari ve yikanmalari ile unludurler. Ancak bu devasa hayvanlar yuzmede de oldukca iyidirler. Filler, suyun yuzeyinde kalmak ve yuzmek icin guclu bacaklarini kullanmaya yetecek kadar yeterli yuzdurme gucune sahiptir. Ayrica derin sulari gecerken hortumlarini snorkel olarak kullanirlar, boylece su altindayken bile normal nefes alabilirler. Yiyecek arastirirken ise nehirleri ve golleri gecmek icin yuzmek cok ihtiyac duyduklari bir yetenektir.
Ihtiyaci olanlari desteklerler
Filler son derece sosyal ve zeki canlilardir, insanlarin sefkat, nezaket ve fedakarlik olarak tanidigi davranislari sergilerler. Fil davranisi uzerine yapilan bir calisma arastirmacilari, bir fil sIkintiya dustugunde, yakindaki diger fillerin, bireyi teselli etmek icin cagri ve dokunuslarla yanit verdigini bulmuslardir. Insanlarin davranislarina ek olarak bu davranis, daha once sadece maymunlar ve corvid kargalarinda gorulmustur.
TSSB’den aci cekebilirler
Fillerin aile uyeleriyle guclu baglari olan, rahatlik ihtiyaci duyan ve uzun bir hafizaya sahip hassas ruhlu hayvanlar oldugu bilinmektedir. Bundan dolayi kacak avcilarca katledilen bir file tanik olan fillerin travma yasamasi ve sonrasinda stres bozuklugu yasamasi olasidir. Kacak avcilar tarafindan yetim kalan yavrular, onlarca yil sonra bile TSSB benzeri semptomlar gosterirler. Ayrica sirk gibi yerlerde kotu davranilan veya siddet gordugu durumlardan serbest birakilan filler, guvenli bir siginakta bulduktan cok sonra bile TSSB belirtileri gosterirler.
Ayrica fillerin yasadigi bu travmatik deneyimler, ogrenmelerini de olumsuz yonde etkiler. Mesela fillerin kendi aralarinda sectikleri bir fil kacak avcilar tarafindan olduruldugunde, yetiskinler tarafindan genc fillere gecmis olmasi gereken onemli sosyal bilgiler silinir.
Fillerin buyuklerine ihtiyaci vardir
Bir filin yasamini devam ettirebilmesi icin gereken bilgi yasli filler tarafindan kendilerine aktarilmaktadir. Genc fillerin, yetiskin olarak bilmeleri gereken her seyi ogrenebilmeleri icin yasli aile uyeleriyle, ozellikle de anne ve babalari ile zaman gecirmeleri cok onemlidir. Surunun reisi, yaslilarin bilgilerini tasir, cesitli tehlikelere nasil yanit verilecegi, nerede yiyecek ve su bulunacagi da dahil olmak uzere temel bilgileri genclerle paylasir.
Afrika filleri anaerkil bir toplumda yasarken, arastirmalar Asya fillerinin Afrikali fillere gore daha az hiyerarsIk oldugunu ve yas veya cinsiyete dayali olarak cok az baskinlik gosterdiklerini belirlemislerdir. Cunku Afrika’da yasam kosullari daha serttir, bu yuzden buyuklerin bilgeligi daha degerlidir, ayrica Asya’nin yirticilarinin az oldugu ve kaynaklarin bol oldugu bolgelerde, guclu liderlige cok fazla ihtiyac yoktur.
Hortumlari olmadan yasayamazlarFiller Hakkinda Bilinmeyen Gercekler
40.000’den fazla kasla dolu olan bir filin hortumu guclu ve son derece hassastir. Filler hortumlari koku almak, yemek yemek, su altinda nefes almak, ses cikarmak, kendilerini temizlemek ve kendilerini savunmak icin kullanirlar. Fillerin hortumlarinin ucunda parmaklari vardir. Bu Afrika fillerinde iki tane ve Asya fillerinde bir tane bulunurken, kucuk nesneleri toplamalarina yardimci olur. Ayrica son derece hunerli filler, tahil gibi kucuk malzemeleri yigmak icin hortumlariyla bir eklem olusturabilirler.
Bir fil hortumunu uzatarak ve hangi yiyecekleri yiyecegine karar vermek icin koku alma duyusunu kullanir. 2019 yilinda yapilan bir calismada Asya filleri, yalnizca kokuya dayanarak iki muhurlu kovadan hangisinin daha fazla yiyecek icerdigini belirleyebilmislerdir. Baska bir calismada Afrika filleri bitkilerden ayirt edici kokuya sahip olanlar arasinda kendi favori yiyecegini secmislerdir. Ayrica filler hortumlarini diger fillere sarilmak, kucaklamak, rahatlatmak veya oksamak icin kullanabilirken, yavru bebek filler tipki bir bebegin basparmagini emdigi gibi hortumlarini emerler.
Kaya yaban faresi fillerin bir akrabasidir
Fillerin yasayan en yakin akrabasi, Afrika ve Orta Dogu’ya ozgu kucuk, tuylu bir otobur olan kaya yaban faresidir. Filler ile yakindan iliskili diger hayvanlar arasinda denizayilari ve dugonglar bulunur. Gorunusune ragmen, yaban faresi filler ile hala birkac ortak fiziksel ozellige sahiptir. Bunlar, kopek dislerinden disler gelistiren cogu memeliye kiyasla kesici dislerinden buyuyen disleri, parmak uclarindaki duzlestirilmis tirnaklari ve ureme organlari arasindaki cesitli benzerlikleri icerir. Denizayisi, kaya yaban faresi ve fil, 50 milyon yildan daha uzun bir sure once soyu tukenmis Tethytheria adli ortak bir ataya sahiptir. Bu, hayvanlarin cok farkli evrimsel yollardan gecmeleri icin yeterince uzun bir yoldur ve farkli gorunup davransalar da, yakindan iliskilidirler.
Filler olulerini onurlandirirlar
Fillerin duyarliligi arastirmalarla belgelenmis bir gercek iken ozellikle oluye gosterdikleri ilgi sasirticidir. Mesela olen bir hayvani gordugunde onu inceleyerek, ona dokunur ve koklamaya baslar. Arastirmacilar fillerin olu bir canli gorduklerinde tekrar tekrar ziyaretler yaptigini, cok yasli olan hayvanlara yardim etmeye calistiklarini ve yardim icin seslendigini gozlemlemislerdir. Bir fil oldukten cok sonra diger filler geri donerler, kalan kemiklere ayaklari ve hortumlariyla dokunurlar.
Gunes kremi olarak toz kullanirlar
Fillerin toprakta oynamayi sevmelerinin iyi bir nedeni vardir, ayrica derileri sert gorunse de fillerin derisi gunesten yanabilecek duzeyde hassas bir yapiya sahiptirler. Gunesin zararli isinlarindan etkilenmemek icin uzerlerine kum atarlarken, yetiskinleri ise genc filleri toza bular. Ayrica filler banyo yapmak icin girdigi nehirden cikarken, koruma katmani olusturmak icin uzerlerine camur kaplarlar.
Matematik becerileri vardir
Asya filleri, konu matematik oldugunda hayvanlar aleminde ki en zeki canlilardan biri olabilir. Japonya’daki arastirmacilar, Asya fillerini bir bilgisayar dokunmatik ekran paneli kullanmak icin egitmeye calismislardir. Uc filden biri, farkli miktarlarda sunuldugunda, daha fazla meyve gosteren paneli secmeyi basarmislardir. Ancak sadece Asya fillerinin bu yetenege sahip oldugu gosterilmis oldugu belirtilmelidir. Arastirmacilar, Afrika ve Asya fil turlerinin 7,6 milyon yil once bolunmesinin farkli bilissel yeteneklerle sonuclanmis olabilecegini one surmektedirler.

Filler Risk Altindadir
Filler Hakkinda Bilinmeyen GerceklerTum fillerin risk altinda oldugu bilinmektedir, Asya fili tehlikedeyken Afrika fili savunmasiz durumdadir. Fillerin tehdit altinda olmasinin birincil nedenleri arasinda habitat kaybi, parcalanma ve yikimi gelir, ayrica insan tehditleriyle karsi karsiyadirlar. Ciftciler ekin dikmek icin fillerin yasam alanlarina el koyarken, hayvanlar ve insanlar arasindaki catismalar fillerin misilleme olarak oldurulmesine yol acmistir. Dunyanin en yogun nufuslu bolgelerinden birinde yasayan Asya filleri, genisleyen insan nufusu ile bir arada yasamalari cok zordur.
1989 yilinda fildisi satisina yonelik uluslararasi ticaret yasagina ragmen, fillerin disleri, derileri, etleri veya kurkleri icin yasadisi ve yasal olarak avlanmasi, ozellikle Afrika’da fillerin azalmasinin en buyuk sorunlarindan biri olmustur. Asya fillerinin sadece erkeklerin disleri oldugundan avlanirlar, bu ayni zamanda ureme populasyonunda erkek eksIkligine ve genetik cesitlilik eksIkligine de yol acar.
Sonuc olarak fillerin korunmasi ve neslinin devam etmesi icin bircok etken vardir. Ornegin kacak avcilik ortadan kaldirilmali, fildisi iceren herhangi bir esya alinmamali, satilmamali veya kullanilmamalidir, bunlarin yerine sertifikali ahsap urunler satin alinabilir. Ya da habitat korumasini desteklemek icin Dunya Yaban Hayati Vakfi araciligiyla bir filin bakimi ustlenilebilirken, destek olmak icin Uluslararasi Fil Vakfi gibi kuruluslara bagis yapilabilir.

Kaynak: https://www.bilgiustam.com/filler-ha...yen-gercekler/