ICARE

Kiraya vermek, menfaatin satimi yararlanilmasi ser`an mubah olan bir seyden, bir bedel karsiliginda belli bir sure yararlanmak uzere yapilan akit. Ayni kokten gelen isti`car ise kira ile tutmak anlamindadir.

Icarede akdin konusu yararlanma olup, konu bakimindan ikiye ayrilir.

1- Herhangi bir menkul veya gayr-i menkulden yararlanmak uzere yapilan kira sozlesmesi. Bina, elbise ve hayvan kiralama gibi.

2- Insanin, baskasi icin calismasi uzerine yapilan kira sozlesmesi ki, buna "is akdi" veya "hizmet sozlesmesi" denir. Ucret veya maas karsiligi isci yahut memur calistirmak, sanatkara ucretle is yaptirmak gibi.

Bir seyin aynini (kendisini) istihlake yonelik icare akdi gecerli degildir. Agac ve uzum baglarini meyvesi; hayvani sutu, yagi veya yapagisi icin kiralamak gibi. Yine altin, gumus, nakit para, yiyecek ve icecek maddeleri gibi kendilerinden yararlanmak ancak tuketmek suretiyle mumkun olabilen seyler de kira akdine elverisli degildir. Cunku icarede akdin konusu, seyin kendisi degil, o seyden yararlanmadir. Bu "kendisinden ayni devam etmekle birlikte yararlanmak mumkun ve caiz olan her seyin, kira akdine konu olmasi da mumkundur" seklinde ifade edilebilir (el-Kasani, Bedayiu`s-Sanayi`, l V, 174; Ibnu`l-Humam, Fethu`l-Kadir, VII, 145; Ibn Abidin, Reddu`l-Muhtar, V, l; Ibn Kudame, el-Mugni, V, 398; Mecelle, mad., 421).

Kira akdinin caiz olusu Kitap, Sunnet ve icma delillerine dayanir.

Kur`an-i Kerimde soyle buyurulur: "Onlar sizin icin cocuklarinizi emzirirlerse, onlara ucretlerini veriniz" (et-Talak, 65/6).

Allahu Teala, Suayb (a.s)`in iki kizindan hikaye ederek, soyle buyurdu: "Iki kadindan biri; babacigim, onu ucretli olarak tut. Calistirdigin iscilerin en iyisi bu guclu ve guvenilir kimsedir, dedi. (Suayb a.s) dedi; Su iki kizimdan birisini, bana sekizyil ucretli calisman sartiyla-ki sureyi on yila tamamlarsan bu senin bilecegin istir. Sana nikahlamak istiyorum" (el-Kasas, 28/25-27). Bizden onceki seriatlar neshedilmedikleri surece bizim icin de gecerlidir. Bundan dolayi Musa (a.s)`in Suayb (a.s)`a kira ile calismasi bizim icinde gecerli bir seriattir.

Hadislerde soyle buyurulur: "Isciye ucretini teri kurumadan once veriniz" (Zeylai, Nasbu`r-Raye, IV, 129 vd.; el-Heysemi, Mecmau`z-Zevaid, IV, 97; es-Sevkani, Neylu`l-Evtar, l V, 292). Burada ucreti verme emri, kira akdinin sahih oldugunu gosterir.

"Bir isciyi kiralayan kimse ona verecegi ucreti bildirsin" (Nesai, Iman, 44; Zeyd b. Ali, Musned, H. No: 654; Zeylai, a.g.e, IV, 131; es-Sevkani, a.g.e, V, 292).

Said b. el-Museyyeb`in Sa`d (r.a)`dan naklettigine gore, Sa`d soyle demistir: "Biz araziyi iyi urun veren kismi karsiliginda kiraliyorduk. Rasulullah (s.a.s) bizi bundan alikoydu ve bize bunlari altin veya gumus para karsiliginda kiralamamizi emretti" (Ahmed b. Hanbel, Ebu Davud, Nesai`den naklen es-Sevkani, a.g.e, V, 279).

Yukaridaki ayet ve hadisler daha cok insanin emegini belli ucret karsiliginda kiralamasi ile ilgilidir. Islam hukukunda menkul veya gayr-i menkullerin bir bedel karsiliginda kiralanmasi ile isci, memur, asker gibi kisilerin isverenle yaptiklari "memuriyeti kabul etme" veya "is akdi" ayni nitelikte sayilmistir.

Ashab-i Kiram, icare akdinin caiz oldugu konusunda gorus birligi icindedir. Cunku insanlarin bu akde ihtiyaci vardir. Esyanin satimi caiz olunsa, yararlanmak icin kiralanmasinin da caiz olmasi gerekir (es-Serahsi, a.g.e, XV, 74; Ibnu`l Humam, a.g.e, VII, 147; el-Kasani, a.g.e, IV, 173; Ibn Rusd, Bidayetu`l-Muctehid, II, 218; es-Sirazi, el-Muhezzeb, 1, 394; Ibn Kudame, el-Mugni, V, 397).

Kira akdinin ruknu, icap ve kabuldur. Islam hukukcularinin cogunlugu buna, taraflari, ucret ve yararlanmayi da ilave eder.

Satim akdinde oldugu gibi, kira akdinde de dort sart aranir:

Meydana gelme (in`ikad), yururluk (nefaz), sihhat ve luzum sartlari, meydana gelme sartlari; akdi yapanlarla, akdin kendisi ile ve akdin yeri ile ilgili sartlar olmak uzere uctur. Kira akdi taraflarinin, temyiz kudretine sahip olmasi gerekir. Akil hastalari, gayri mumeyyiz kucukler kira akdi yapamaz. Ancak Hanefilere gore mumeyyiz kucuk cocuk kira veya is akdi yapsa, eger tasarrufa izinli ise ve bu akitler onun lehine ise, gecerli olur. Safii ve Hanbelilelere gore ise bu gibi akitlerde akil ve bulug sarttir (Ibn Kudame, el-Mugni, V, 398).

Kira akdinin yururluk kazanmasi icin mulkun veya velayetin tam olmasi gerekir. Bu yuzden fuzulinin kira akdi mulk sahibinin icazet vermesi sartiyle gecerli olur.

Kira ve is akdinde taraflarin rizasi sarttir. Cunku bu akit, temelde satin akdine benzer. Akdin konusunun anlasmazliga yol acmayacak olcude belirli olmasi gerekir. Kira ve is akdinde, akdin konusu yararlanmadir. Yarar yonu belirsiz olursa akit sahih olmaz. Cunku bu, teslime ve teslim almaya engel olur. Akdin konusunu bilmek, yararlanmanin yerini, konusunu, suresini; sanatkar veya isci kiralamada yapilacak isi aciklamak suretiyle meydana gelir (el-Kasani, a.g.e, IV, 176; Ibn Kudame, el-Mugni, V, 398; es-Serahsi, a.g.e, XVI, 43; es-Sirazi, el-Muhezzeb, I, 396, 401).

Islam hukukcularinin cogunluguna gore kira akdi, uzun olsun kisa olsun, herhangi bir sure icin gecerlidir. Cunku sure belli olunca, bu sure icinde yararlanmanin miktari da bilinmis olur. Ancak vakif mallar bundan mustesnadir. Tercih edilen goruse gore, bunlarda uzun sureli kiralama caiz olmaz. Cunku kiraci, sure cok uzayinca mulk iddiasinda bulunabilir. Bu sure gayri menkullerde uc, menkullerde bir yildir. Yetimin malinikiralamada da ayni hukum uygulanir (Ibnu`l-Humam, a.g.e, VII, 150).

Kira akdi, bilirkisinin kanaatine gore, kiralanan seyin var olabilecegi sure icin gecerli olur. Bundan daha uzun sureyi kapsamaz. Cunku buna Islam`da delil yoktur (es-sirazi, el-Muhezzeb, l, 396; Ibn Kudame, a.g.e, V, 401).

Aylik kiralamalarda kira akdi ilk ay icin gecerli olur. Diger aylara girildikce, akit yenilenmis bulunur. Yil uzerinden yapilan akitlerde de uzama bu prensibe gore olur. Alis-veriste parayi verip hic konusmadan mali teslim alma, fiyati belli olan mallarda karsilikli riza anlamina geldigi gibi, kira akdi de sure bitince onceki sartlara gore kendiliginden uzamis olur. Taraflarin sure sonunda akdi feshetmemesi veya yeni sartlar one surmemesi akit sirasindaki sartlara gore kira akdinin devamina razi olduklarini gosterir (el-Kasani, a.g.e, IV, 182; Ibn Kudame, a.g.e, V, 409).

Is akdinde ayrica yapilacak isin de belirlenmesi gerekir. Isverenin isciden yararlanma sekil ve miktari sartlara ve orfe gore olur. Ayrica yapilacak isin mesru bir is olmasi da gerekir. Sart ve orf yoksa isciye zarar vermeyecek bir yol izlenir. Isciden yararlanma, isin turunun ve calisma suresinin birlikte beyani ile belirli hale gelir. Ebu Hanife (o. 150/767), Imam Safii (o. 204/819) ve bir rivayetle Hanbelilere gore calisma suresinin belirlenmesi yeterli olup, ayrica yapilacak is miktarinin belirlenmesi caiz olmaz. Aksi halde is akdi fasit olur. Ebu Yusuf (o. 182/798)`a, Imam Muhammed (o. 189/805)`e, Malikilere ve bir rivayette Hanbelilere gore, sure ve is miktari bir arada belirlenebilir (el-Kasani, a.g.e, IV, 184, 185; es-Sirazi, a.g.e, I, 396; el-Fetava`l-Hindiyye, IV, 410, 445, 456, 470; ez-Zuhayli, el-Fikhu`l Islami f; Uslubihi`l-Cedid, Dimask (t.y), I, 555, 556).

Kira akdinde yararlanmanin mesru olmasi gerekir. Oturmak icin ev, ticaret icin dukkan, nakliye icin arac kiralamak gibi. Haram bir is yaptirmak icin kira akdi caiz olmaz. Zulmen bir adami dovdurmek veya oldurmek kumar oynatmak ve benzeri isler icin adam kiralamak caiz degildir. Yine bir zimmi (Hristiyan, Yahudi) Islam ulkesinde bir muslumanin evini veya dukkanini sarap satmak veya kumar oynatmak icin kiralasa, bu akit gecerli olmaz. Cunku bu ma`siyet icin kiralama otur. Ancak Ebu Hanife`ye gore, evi ibadet (kilise) amaciyla kiralarlarsa bu caiz olur (el-Kasani, a.g.e, IV, 176; es-Serahsi, a.g.e, XVI, 38; Ibn Kudame, a.g.e, V, 503).

Kira konusunun, kiralayanin uzerine farz veya vacipgibi bizzat yapmasi gereken bir amel (ibadet) olmamasi gerekir. Bu yuzden; namaz, oruc, hac, imamlik, muezzinlik ve Kur`an ogretimi ibadet ve taatler icin adam kiralamak baslangicta caiz gorulmemisken, Hanefilerde din gorevliligi, 13. Miladi yuzyildan itibaren, emegin veya bos zamanin ucret karsiligi kiralandigi bir statuye kavusmustur. Safii, Maliki ve Hanbeli mezhepleri ise Islam`in baslangicindan itibaren imamlik, muezzinlik, muftuluk gibi hizmetlerin ucret karsiligi yapilabilecegine fetva vermislerdir (el-Kasani, a.g.e, IV, 184; el-Fetava`l Hindiyye, IV, 448; el-Maverdi, el-Ahkamu`s-Sultaniyye, Cev.: Ali Safak, s. 210; Ibn Kudame, a.g.e, VI, 5, VII, 317)

Kira bedelinin, kira konusu cinsinden bir menfaat olmamasi gerekir. Bir evde oturma karsiligi, kendi evinde oturtma, hizmet karsiligi hizmet, binme karsiligi binme, ekip-bicme karsiligi ekip bicme gibi. Hanefilere gore bu faiz (riba)`e yol acar. Cunku onlar nesie (vadeye bagli) ribada, akdin haram olusuna elverisli olarak, yalniz cins birligine itibar ederler. Kira akdinde yararlanma parca parca (zaman ilerledikce) meydana geldigi icin akit sirasinda henuz mevcut degildir. Bu yuzden taraflardan birisinin kabzi (teslim almasi) gecikir ve nesie ribasi gerceklesir. Safiilere gore ise, cins birligi, tek basina riba sebebiyle akdi haram kilmaz (el-Kasani, a.g.e, IV, 194).