Karpuz Kari Nedir? Yuksek Rakimlarda Karlar Neden Pembeye Ya Da Kirmiziya Donusur?

**CeReN** · 31 Ocak 2024, 11:09

Yuksek rakimlarda, kis aylarinda bulunan kar yiginlari ilkbahar ve yaz aylari geldiginde dondurucu soguklarda gelisen bir alg sayesinde renk degistirmeye, yamaclar kizarmaya baslar. Karin bazi kisimlari koyu kirmizi, pasli turuncu, pembe gibi parlak renklere burunur. Buna “buzul kani” veya bazen “karpuz kari” denir, ayrica “pembe kar”, “kirmizi kar” veya “kanli kar” gibi cesitli isimlerle de bilinir. Olgu dunyanin her yerindeki alpin (yuksek daglik) ve kutup bolgelerde, Kuzey Kutbu, Himalayalar, Rocky Daglari ve Yosemite Ulusal Parki da dahil olmak uzere dunyanin bircok yerinde yuzyillardir gozlenmektedir. Avustralya, Yeni Zelanda ve Yeni Gine buzullarinda bile gorulmustur.

Yesil Alg Patlamasi ve Karlarin Renk Degistirmesi
Uzmanlara gore bu dogal olay dunyadaki tum daglik bolgelerde normal olarak gerceklesmektedir. Kirmizi ya da pembe gibi renk tonlari soguk ve karli ortamlarda gelisen yesil alg patlamasinin (asiri cogalmasinin) bir sonucudur. Son yillarda, dunyanin dort bir yanindaki alpin habitatlarda kar alglerinin patlamalarinda bir artis yasanmistir. Daglarda yasayan insanlar, eskiden gormedikleri bu durumu artik her yil gormektedir. Bazi bilim insanlari karpuz kari ile iklim degisIkligi arasinda bir baglanti oldugunu, muhtemelen kuresel isinmanin hizlanmasina bagli olarak alg cogalmasinin etkilerinin cok daha gorunur hale geldigi dusunmektedir. Algler karbondioksit sayesinde, fotosentez yaparak yasar. Gunes isigindan gelen enerjiyi kullanarak karbondioksiti kimyasal enerjiye donusturen fotosentez, cogu fotosentetik organizmanin enerji topladigi ana mekanizmadir. Karbondioksit (CO2) seviyelerindeki artis alglerin gelismelerinin nedeni olabilir. Ayrica gollerdeki alg cogalmasi gibi benzer olaylar insan faaliyetleriyle de iliskilendirilebilir.

Karpuz Kari Nedir? Yuksek Rakimlarda Karlar Neden Pembeye ya da Kirmiziya Donusur?
Renk Degisimine Hangi Algler Neden Olur?
Karpuz karinin ilk belgelenmesi Yunan filozof Aristoteles tarafindan yapilmistir. Her ne kadar tuhaf renklenmeye bir seyin katkida bulundugunun farkinda olsa da (bunun kar altindaki kirmizi ve tuylu solucanlarin isi olduguna inanmistir) 1900’lerin baslarina kadar kirmizi kar genellikle mineral yataklari veya polenlerle karistirilmistir. 1819’da, bir kesif gezisi sirasinda Kuzey Kutbu’ndan ‘kirmizi kar’ ornekleri incelenmek uzere alinmis ve numuneler incelenmek uzere Robert Brown ve Francis Bauer’e gonderilmistir. Her iki adam da orneklerin nasil siniflandirilacagi konusunda farkli sonuclara varmistir. Brown, ornekteki organizmalarin tek hucreli bir alg olduguna inanirken, Bauer bunun yeni bir mantar turu olan Uredo nivalis (Chlamydomonas nivalis’in es anlamlisi) oldugunu ilan etmistir. Sonraki yuzyilda bircok arastirmaci bu organizmalarin liken mi, bitki mi, alg mi yoksa hayvan mi oldugu konusunda tartismistir. Orneklerin siniflandirilmasi ve yanlis siniflandirilmasi hakkindaki tarihsel tartismalar, daha eski yayinlardan alinan ve hepsinin C. nivalis’e gonderme yaptigi anlamina gelen bir dizi ismin (Uredo nivalis, Sphaerella nivalis, Protococcus nivalis ve Haematococcus nivalis ) ortaya cikmasina neden olmustur. Arastirmacilarin nihayet organizmanin algal dogasi uzerinde anlasmaya varmalari ve ona su anda bilinen Chlamydomonas nivalis adini vermeleri ancak 20. yuzyilin baslarinda gerceklesmistir. 1968’de C. nivalis resmi olarak kolektif bir takson olarak taninmistir. Bugun C. nivalis en cok calisilan kar yosunlarindan biri haline gelmistir. Her ne kadar taksonomisi hala belirleniyor olsa da, bu kar yosununun yasam dongusu artik cok daha iyi anlasilmis durumdadir. Karpuz kari denilen doga olayinda karin en sIk gorulen renk olan kirmizi gorunmesine ragmen, kar ve buz uzerinde yasayan ve genellikle beyaz olan donmus yagislari mor, yesil ve turuncu gibi cesitli renklere donusturebilen farkli turde algler de bulunmaktadir.

C.nivalis PsIkrofilik Bir Tatli Su Algidir
Ekstremofiller, asiri kosullar (bir insanin bir mikrosaniye bile hayatta kalamayacagi kosullar) altinda iyi yasayabilen bir organizmalardir. Ekstremofillerin cogu mantarlar, algler, bakteriler ve ozellikle arkeler gibi mikroorganizmalardir. Asiri dusuk sicakliklarda yasayan ekstremofillere psIkrofiller ya da kriyofiller denir. Kriyofilik algler dunya capinda Alpler ve kutup bolgelerinde karli alanlarda ve yuksek rakimli dag zirvelerinde kar ve buz icindeki sivi suda gelisirler. Bu algler kutup bolgelerindeki birincil uretime onemli olcude katkida bulunur, ancak dusuk sicakliklara adaptasyonlarinin altinda yatan mekanizmalar bilinmemektedir.
Chlamydomonas nivalis, kutuplarda ve daglardaki karla kapli alanlarda (eriyen karlarin icindeki buz kristalleri arasindaki soguk sularda) kendi ekolojik nisinde gelismeye adapte olmus psIkrofilik (kriyofilik)bir tatli su algidir. Nispeten buyuk bir mikroalg turu olan C. nivalis’in oval ila yuvarlak hucrelerinin capi genellikle 5-15 mikrometredir (mikron da denilen bu uzunluk birimi metrenin milyonda birine, milimetrenin ise binde birine esittir), ancak kuresel, hareketsiz kirmizi kist evrelerinde 40 mikrometreye kadar buyuyebilir. Kirmizi pigmentleri sayesinde kar alanlarindaki kirmizi lekelerden, karpuz kari denilen doga olayindan sorumludur. Chloromonas typhlos adiyla da anilan bu yesil algler, dusuk sicaklik, yuksek isIk, dusuk pH, besin eksIkligi, donma-cozulme donguleri ve UV isinimi gibi asiri kosullar altinda bile onemli miktarda biyokutle uretirler. Bu nedenle soguga adapte olan diger organizmalar ( buz solucanlari, sicrar kuyruklular da denilen bir bocek turu olan collembola ve bakteriler gibi) icin hayati bir besin kaynagi olarak hizmet ederler.
C. nivalis’lerin yasam donguleri oldukca karmasIktir ve hem eseyli hem de eseysiz uremeyi icerir. Mevsimsel yasam donguleri, karotenoid bilesiminin bir sonucu olarak hucrenin rengine bagli olarak yesil, turuncu ve kirmizi olmak uzere uc asamaya ayrilabilir.
Yesil asama:
Sicakliklarin daha yuksek oldugu ve zigotlarin eriyik su havuzlarinda mayoz bolunme gecirdigi Ilkbaharda ve yaz boyunca, yesil hareketli yavrular uretilir. Bu hucreler karakteristik iki flagellaya (kamciya) sahiptir. Kamcili asamada daha uygun kosullara ulasana kadar karda yuzerek olumsuz isIk ve sicakliktan kacinirlar. Yesil hucrelerin kloroplastlari duzensiz sekillidir. Baskin pigment olan klorofil, hucreye karakteristik rengini(yesil) verir ve isIk emilimi yoluyla maksimum hucre buyumesini kolaylastirir. Hucreler enerji ve buyume icin fotosentetik olarak aktif radyasyona ihtiyac duydugundan, bu asamada ikincil karotenoid konsantrasyonlari cok daha dusuktur.
Turuncu asama:
Yazin ilerleyen donemlerinde besinler azalmaya baslar ve gunes radyasyonu daha yogun hale gelir. Ikincil karotenoidler, zigotlari UV radyasyonundan korumak icin hucrenin plastidlerinin etrafindaki alanda birikerek yesil zigotlari turuncuya cevirir. Hucreler turuncu fazda seker ve yag depolamaya baslar ve kamcilarini kaybeder. Turuncu faz sirasinda hucre duvari da yaklasan dondurucu soguga dayanabilmek icin kalinlasir.
Kirmizi asama:
Kis yaklasirken hucreler yasam dongulerinin son asamasina yaklasirlar. Kis mevsimi basladiginda turuncu hucreler bu organizmanin yasam dongusunun cogunu gecirdigi asama olan kirmizi, uykuda olan kistlere donusurler ve bahara kadar boyle kalirlar. Bu asamadaki hucreler zorlu cevre kosullarina en dayanikli olanlardir. Bakteri, mantar ve toz parcaciklari gibi inorganik ve organik maddeler hucre duvarinin musilaj tabakasini kaplar.
Kar kutlesinde yeterli miktarda erimis su ve yeterli besin oldugunda, ornegin ilkbaharda, bu kist formu uyku halinden cikar. Kirmizi asamada hucreler, ultraviyole isinlarini bloke ederek alg hucrelerini gunes isinlarindan koruyan astaksantin maddesini bol miktarda icerir. Astaksantin, hucrenin koyu kirmizi gorunmesini saglayan ikincil bir pigmenttir. Astaksantin ve onun esterlestirilmis turevleri, olgun kirmizi sporlarin sitoplazmik lipit govdelerinde klorofil a miktarinin 20 katina kadar birikir. Algler gercekten cok sayidaysa karin rengi kirmiziya cevrilebilir. C. nivalis’te de bulunabilen diger pigmentler arasinda violaksantin ve adonirubin bulunur. C. nivalis’in guclu antioksidan ozelliklere, saglam bir onarim mekanizmasina ve arastirmacilarin ilgisini cekebilecek diger bilesenlere sahip olmasi muhtemeldir.
Alglerin astaksantin icin seri uretimi yapilabilirse, C. nivalis potansiyel olarak farmasotikler, takviyeler veya guzellik urunleri icin de bir kaynak olabilir. Bu alg, kuresel albedoyu azaltmadaki olasi rolu, asiri ortamlarda hayatta kalma yetenegi ve ticari olarak ilgili bilesIklerin uretilmesindeki olasi rolu nedeniyle, cesitli alanlardaki arastirmacilarin uzerinde calisacagi ilginc bir organizmadir. Bu organizmayi daha iyi anlamak ve onceki siniflandirma hatalarini duzeltmek amaciyla yasam dongusu bugun hala incelenmektedir.

Karpuz Karinin Iklimsel Sonuclari
Alg denilen bitki benzeri organizmalar tum ekosistemlerin temelidir. Algler, fotosentetik yetenekleri sayesinde dunyadaki oksijenin buyuk bir kismini uretir ve cogu besin aginin temelini olusturur. C. nivalis gibi kar alglerinin patlamalari (cogalmasi) tam olarak anlasilamamis olsa da, meydana geliyor olmalari muhtemelen iyiye isaret degildir.
Gorunur alg cogalmalari yuzey albedosunun (yansiticiligin) onemli bir belirleyicisi olabilir. Bir orman gunes isinimini cok az yansitir yani ormanin albedosu dusuktur fakat beyaz karlar, uzerine dusen radyasyonun cogunu yansitir ve yuksek bir albedoya sahiptir. Kismen C. nivalis’ten olusan alg cogalmasinin buz ve kar albedosunun azalmasina katkida bulunabilecegi ileri surulmektedir. Hucrenin urettigi kirmizi renkli pigmentler inorganik malzemeyle birleserek kar uzerindeki koyulasmayi arttirabilir ve beyaz karin yuzey alanini azaltabilir. Gunes enerjisinin algler tarafindan emilmesi nedeniyle albedo azalabilir ve kar uzerinde alg cogalmasinin olustugu daha koyu alanlar daha hizli erir. Bunun nedeni yansitmak yerine daha fazla isIk ve isinin emilmesidir.
Kar siviya donustukce, su, isIk ve besinlerle beslenen algler buyur ve erime dongusunu devam ettirir. Nature dergisinde 2016 yilinda yayinlanan ve 16 bolgedeki 40 kirmizi kar alanini inceleyen bir arastirmaya gore, Kuzey Kutbundaki pigmentli kar algleri, kar albedosunu yalnizca bir kar mevsiminde %13 oraninda azaltabilir. Karlarin erimesindeki artis ozellikle Kuzey Kutbu ve Antarktika gibi buzullarda alglerin bulundugu bolgelerde sorun yaratabilir ve daha fazla calisma yapilmadan ne kadar etkisi olacagini belirlemek zor olsa da deniz seviyesinin yukselmesi gibi kritik sorunlara katkida bulunabilir. Kar kutlesi eridiginde nehirler araciligiyla asagi havzadaki ekosistemlere ve topluluklara su kaynaklari saglar. Ilkbahar veya yaz aylarinda karlar algler nedeniyle daha hizli erirse akarsular ve su yollari isinabilir. Sezonun ilerleyen donemlerinde sel olaylari ve ardindan daha fazla buharlasma ve kurakliklar yasanabilir. Dolayisiyla kar erime hizi, yaz sezonu boyunca mevcut su miktarini etkileyebilir. Kar kutlelerinin azalmaya devam etmesi ya da erime takviminin degismesi, icme suyu kaynaklari, tarim ve hatta hidroelektrik uretimi icin de risk olusturabilir.
Dunya capinda kar algleri uzerinde calisan cok fazla insan yoktur, ancak iklim isindikca ve kar yiginlari ve buzul karlari daha duzenli ve sezonun baslarinda eridikce bu alglerin daha da kotulesecegi veya daha yogun olacagi tahmin edilmektedir. Bilim insanlari, bu alg cogalmalarinin kar erimesi modellerine dahil edilecek kadar ciddi olup olmadigini ya da kar uzerindeki toz veya kulden daha kotu olup olmadigini tartismaktadir. Kar erimesinde o kadar cok degisken (topografya ve egim gibi) vardir ki, iklim degiskenliklerinin temellerine bagli kalmak gerekir. Bircok arastirmaci gelecekteki iklim simulasyonlarinin, buzun erime hizi ve iklim degisIkligine katkilari hakkinda tahminlerde bulunurken alglerin etkilerinin de hesaba katilmasi gerektigini one surmektedir.

Karpuz Kari Nedir? Yuksek Rakimlarda Karlar Neden Pembeye ya da Kirmiziya Donusur?
Karpuz Kari Yenilebilir Mi?
Genel olarak cogu alg yenilebilir kabul edilir. Kar yosununun hafif karpuz kokusu bile bu izlenimi verebilir. Test amaciyla, cok kucuk dozlarda kar yosununun tadina bakanlar hasta hissetmemislerdir. Ancak kar yosunlarinin insanlara zararli bakteriler ve zehirli algler tarafindan kirlenmis olmasi da mumkundur. Her kisinin sindirim sisteminin tolerans duzeyi farkli olsa da, cok miktarda karpuz kari yemenin mushil etki yaratabildigi ve diger sindirim rahatsizliklarina neden oldugu bilinmektedir. Bu nedenle hos, cazip bir goruntusu (hatta kokusu) olsa da kisilerin karpuz kari yemesi onerilmemektedir.

Alinti ~

Forum	Bilgilendirme
Powered by vBulletinÂ® Version 3.8.6 Copyright Â©2000 - 2023, Jelsoft Enterprises Ltd. ForumBizim.Com Forum Sahibi: ForumBizim	5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu geregince sitemizde telif hakkı bulunan mp3,video v.b. eserlerin paylaşımı yasaktır. Yasal işlem olması halinde paylaşan kişi yada kişilerin bilgileri gerekli kuruma verilecektir.

Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir)