Igne Yaprakli Ormanlar, Cografi Konumlari, Turleri, Adaptasyonlari Ve Ekonomik Onemle

**CeReN** · 31 Ocak 2024, 11:05

Igne yaprakli agaclar igneye benzer yapraklari olan ve tum yil boyunca yesil kalan kozalakli agaclardir. Igne yaprakli orman, baskin bitki yasaminin cok yillik, yaprak dokmeyen kozalakli agaclarin veya igne yaprakli agaclarin oldugu bir biyomdur. Biyomlar farkli biyocografik birimlerdir; yani belirli organizmalarin ve organizma turlerinin iklim kosullarina bagli olarak gelisme olasiliginin daha yuksek oldugu alanlardir. En yaygin, karakteristik kozalakli agaclardan bazilari ladinler, camlar, koknarlar ve sedirlerdir. Kozalakli agac turleri dunyanin bircok yerinde yetisebilir ve iliman veya subtropikal karma ormanlar gibi biyomlarin bir parcasidir. Dunya capinda bu kadar yaygin olmalarinin nedeni, diger agaclarin yasayamayacagi belirli cevre kosullarindan faydalanmalaridir. En genis kozalakli agac topluluklari Kuzey Yarimkure’nin yuksek enlemlerinde Kuzey Amerika, Asya ve Avrupa’nin boreal (kuzey) ormanlarinda bulunur; ancak tropikal bolgelerde de yaygindir. Bulunmadiklari tek buyuk kara parcasi Antarktika’dir.

Kozalakli Agaclarin Ozellikleri
Igne yaprakli orman bir iki katmandan olusur; cok uzun agaclardan olusan golgelik katman ve az gunes isigi ve zayif toprak nedeniyle cevresinde cok az bitki yasaminin bulundugu calilik katman. Calilik katman turu, ayrismamis kalin bir ortuden, mantarlar ve kucuk eklembacaklilarla kismen ayrismis coplere kadar degisir. Kozalakli agaclar tipik olarak igne benzeri yapraklarla temsil edilse de, yaprak sekli ve boyutu kozalakli agaclar arasinda farklilik gosterir. Yapraklar pul benzeri, biz seklinde, dogrusal sekilli, tek igneler, demetlenmis igneler ve kumelenmis igneler seklinde bulunur. Ladin, cam ve koknar agaclarinin uzun ve kisa igne benzeri yapraklari, ardic, sedir ve selvi agaclarinin pul benzeri yapraklari vardir. Kozalakli agaclarin yapraklari su kaybini azaltan sert, mumlu yuzeye sahiptir. Agaclarin govdelerini ve dallarini kaplayan kaba, sert bir kabuk bulunur. Kozalakli agaclarin cogu nispeten sig koklere sahiptir, ancak bazilari topragin daha derinlerine kadar inebilir. Sig kokler genis alana yayilir, kolayca nem ve su elde eder. Agaclar birbirine yakin buyur. Kozalakli agaclarin cogu yangina adapte olmustur.

Igne Yaprakli Ormanlar, Cografi Konumlari, Turleri, Adaptasyonlari ve Ekonomik Onemleri
Igne Yaprakli Orman Turleri
Igne yaprakli ormanlar dunyanin farkli yerlerinde, kuzeyde tundra ile guneyde yaprak doken orman arasinda yer almaktadir. Uc farkli igne yaprakli orman turu vardir.
1-Kuzey ormanlari ya da Boreal ormanlar (Tayga)
Igne yaprakli ormanlarin bir turu olan kuzey ormanlari, 50 ila 60 derece Kuzey enlemlerinde bulunur. Kuzey ormanlari ya da Boreal ormanlar Sibirya’dan baslayip Kanada’ya kadar uzanir.
2-Iliman igne yaprakli ormanlar
Adindan da anlasilacagi gibi iliman igne yaprakli ormanlar, Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika’nin iliman bolgelerinde daglarin yuksek kesimlerinde, BirlesIk Krallik (Buyuk Britanya ya da Ingiltere), Isvicre, Avusturya, Fransa, Cin, Hindistan, Amerika BirlesIk Devletleri ve Kanada gibi ulkelerde bulunur.
3-Tropikal ve subtropikal igne yaprakli ormanlar
Tropikal ve subtropikal igne yaprakli ormanlar Kuzey ve Orta Amerika ile Asya’nin tropik bolgelerinde yetisir. Bu turun en dikkate deger ornegi MeksIka ve Orta Amerika’nin cam-mese ormanlaridir. Diger ornekler Bahamalar, Kuba, Hispaniola, Himalaya daglarinin asagi kesimleri ve Filipinler’de bulunabilir.
Igne yaprakli bir ormanin sicakligi ve genel iklimi, bulundugu yere ya da konuma bagli olarak degisir. Kuzey ormanlari (Boreal ormanlar)uzun kislarla tum yil boyunca soguk kalirken, iliman ormanlar cok daha iliman iklimlere sahiptir. Tropikal igne yaprakli ormanlar cok daha yuksek sicakliklarla karakterize edilir.

Kozalakli Agaclarda Adaptasyonlar
Kozalakli agaclar her zaman yesil kalma egilimindedir; tum yil boyunca igneler tasirlar. Igne seklindeki yapraklar nem kaybini onlemeye yardimci olan bir kutikul ile kaplidir. Bu adaptasyonlar kozalakli agaclarin cok soguk veya kuru bolgelerde hayatta kalmasina yardimci olur. Kuzeydeki kozalakli agaclarin cogu, zemin dondugunda genellikle -40 santigrat dereceyi asan (- 6,7 santigrat dereceye kadar cikabilir) dusuk kis sicakliklarina dayanabilir. Yaz ortalama sicakliklari 10 santigrat derece civarindadir.
Igne yaprakli ormanlarda yagis miktari yillik 300 ila 900 mm arasinda degismektedir; bazi iliman igne yaprakli ormanlar ise yilda 2.000 mm’ye kadar yagis almaktadir. Nem, yazin %50 ile 80 oraninda olsa da hava kisin cok daha kurudur. Kis yagislarinda yagislar kar seklinde, yaz aylarinda ise yagmur seklinde duser. Yagis miktari ormanin konumuna baglidir. Kuzey kutup (boreal) ormanlarinda kislar uzun, soguk ve kurak, yazlar ise orta derecede sicak ve nemli gecer. Alcak enlemlerde yagis yil boyunca daha esit dagilir.
Kozalakli agaclar, yaprak doken ormanlarda bulunan zengin topraklardan genellikle daha kumlu ve kuru olan fakir topraklarda, toprakta yeterli besinin bulunmadigi ortamlarda gelisebilirler. Her baharda yeni “yapraklar” cikarmak yerine, mevcut igne yapraklarini uzun yillar korurlar. Bu sekilde, her baharda buyuk miktarlarda besin maddelerine ihtiyac duymazlar, dolayisiyla topraktaki zayif besin kosullari nedeniyle sinirli kalmazlar.
Yapraklar, yirticilari caydirmak icin lezzetli olmayan tanen veya kimyasallarla doludur. Genellikle koyu yesil renktedirler ve fotosentez icin mumkun oldugunca fazla gunes isigi yakalamak uzere spiral olarak duzenlenmislerdir.

Igne Yaprakli Ormanlar, Cografi Konumlari, Turleri, Adaptasyonlari ve Ekonomik Onemleri
Kozalaklilarin Yasam Dongusu
Kozalaklilar acik tohumlu bitkilerdir, yani tohumlari herhangi bir dis muhafaza olmaksizin kozalak seklinde acikta bulunur. Bir kozalakli agacin yasam dongusu, bir tohumdan baslayarak tam tesekkullu bir bitkiye donusmesine kadar birkac asamada tamamlanir. Tohumlar kozalaklarda uretilir; agaclarda cicek yoktur. Kozalakli agaclarda tozlasma onemli olcude ruzgara baglidir.
Hem erkek hem de disi kozalaklar cinsel olgunluga ulastiginda, erkek kozalaklar polen uretir, disi kozalaklar ise yumurtaliklari uretir. Erkek kozalaklardan gelen polenler ruzgarla disi kozalaklara tasinir. Erkek gametler polen tupu yoluyla disi gametlere ulasir ve dollenme gerceklesir. Dollenme sonucu zigot olusur ve bunlar yeni bitkilerin tohumlarini iceren embriyolara donusur. Her embriyo olgunlastikca, onu bir kabuk cevreleyerek tohumu olusturur. Olgunlasmis ve artik dollenmis kozalaklar acildikca tohumlar dagilir ve yeni, bireysel bitkilere donusen fideler halinde filizlenirler. Tohumlarin cogu ruzgarla dagilirken, bazi kuslarin veya olgun kozalaklarla beslenen hayvanlarin tohumlari yutmasi ve diskilariyla disari cikarmasiyla da dagilma gerceklesebilir. Bu, ozellikle meyve yiyen kuslari kolayca ceken, yumusak, etli ve tatli pullu kozalak ureten bazi kozalakli agac ailelerinde (selvi ailesi gibi) oldukca yaygindir. Buyuyebilen ve olgunluga ulasabilen bireysel bitkiler kozalak uretir ve boylece kozalakli agaclarin yasam dongusu devam eder.

Igne Yaprakli Ormanlarda Yasayan Turler
Yaprak sekilleri ve igne tiplerine gore farkli gruplara ayrilan kozalakli agaclarin 600’den fazla turu bulunmaktadir. Igne yaprakli orman bolgelerinde farkli kozalakli agac turleri bulunur. Cam, sedir, ladin, koknar, cam, ardic, selvi ve sekoya en yaygin ve taninabilir turlerden bazilaridir. Dunyadaki en buyuk agac olan Dev Sekoya agaci, 120 metreyi asan yukseklige ve 7 metreyi asan (bazilari 31 metreyi asar)kalinliga kadar govde capina ulasan potansiyel olarak Dunyadaki en buyuk ve en agir (toplam tahmini agirlik 6.167 ton) yasayan canlidir. Kaliforniya sekoyasi olarak da adlandirilan Sahil Sekoya agaclari da 91-110 metreyi asan yukseklige kadar ulasabilir. Tum kozalakli agaclar her zaman yesil degildir. Kel Selvi, sonbaharda tum yapraklarini doken, yaprak doken bir kozalakli agactir. Kel Selvi, Guneydogu Amerika BirlesIk Devletleri’ndeki bataklik (tatli su) bolgelerine ozgudur. Oz odunu curumeye karsi dayanikli oldugundan, rihtimlar, depolar, tekneler, kopruler gibi agir insaatlarin yani sira genel dograma isleri ve ic kaplamalarda kullanilir. Bu agaclar, daha soguk iklimlerde ve daha kuru topraklarda sus olarak kuzeye dogru dikilir.
Igne yaprakli ormanlarda diger bazi bitkiler de yetisir ancak kozalakli agaclar kadar yaygin degillerdir. Pek cok ot ve otsu bitki igne yaprakli alt tabakada hala hayatta kalabilir, hatta gelisebilir. Ren geyigi yosunlari denilen likenler, mantarlar, egrelti otlari, surahi bitkisi gibi bocek yiyen bazi etobur bitkiler ozellikle kozalakli agaclarla birlikte yasamaya adapte olmuslardir.
Bu ormanlarda yasayan buyuk hayvanlar arasinda vasak, ayi, geyik, mus (Kanada veya Amerikan geyigi, Sigin), Ren geyigi, Wolverinler (Kutup porsuklari ya da ayi sansarlari), dag kecileri, fare ve sincap bulunur. Bazi hayvanlar ( geyik, kirpi, fare ve tilki gibi) yalnizca kismen igne yaprakli ormanlara bagimlidir, yiyecek ve barinak kaynaklari icin diger habitat turlerine giderler. Ornegin geyik, yaprak doken agaclarin yapraklari yemeyi tercih eder ancak sIklikla igne yaprakli ormanlardan gecer.
Agackakan, capraz gaga, bastankara, sahin ve baykus gibi kuslar igne yaprakli ormanlarin daimi sakinleri arasinda yer alir. Capraz gagalar, gagalarinin ust ve alt kisimlarinin tamamen ust uste geldigi benzersiz gagalara sahiptir. Bu gagalar tuhaf gorunse de onemli bir amaca hizmet eder, capraz gaganin acik kozalaklari kaldirarak icindeki lezzetli tohumlara ulasmasini saglar. Otlegen gibi cesitli gocmen kuslar da baharin basinda gelir. Nemli kosullara sahip yogun orman alanlari sayisiz bocek, karinca, tirtil ve testere sinegi turune de ev sahipligi yapmaktadir.

Ekolojik ve Ekonomik Onemi
Igne yaprakli ormanlar, en yaygin biyomlardan biri olmasinin ve biyolojik cesitlilikle dolu olmasinin yani sira, ekonomik acidan en degerli ekosistem turlerinden biridir. Yapilar insa etmek ve mobilyalar uretmek icin kullanilan kerestelerin cogu kozalakli agaclardan elde edilir. Bunun yani sira kagit, kalem, terebentin ve hatta Taxol gibi kanser ilaclari gibi bir dizi baska urun de bu agaclardan elde edilir.
Igne yaprakli ormanlar, cogu insan kaynakli olmak uzere bircok faktor tarafindan giderek daha fazla tehdit edilmektedir. En buyuk tehditlerden biri arazi gelistirme ve bina insaati icin ormansizlastirmadir. Bunun sonucunda, habitat kaybi ve biyolojik cesitlilik eksIkligi ortaya cikmaktadir. Ayrica kuresel sicakliklardaki mevcut artis, igne yaprakli ormanlarin hayatta kalmasini zorlastirir ve daha yuksek sicakliklara uyum saglayan yaprak doken agaclarin yerini alabilir.

Kozalaklilar Yangina Uyumludur
Pek cok igne yaprakli ormanla ilgili en sasirtici seylerden biri, saglikli olmalari icin aslinda duzenli orman yanginlarina ihtiyac duymalaridir. Orman yanginlarini genellikle kilometrelerce uzaktaki tum canlilari yok eden felaket olaylari olarak dusunulur. Orman yanginlari elbette bunu yapabilir ama ayni zamanda daha az bilinen faydali yanlari da vardir. Saglikli bir igne yaprakli orman yangini, aksam haberlerinde gorulebilen siddetli yanginlardan cok farkli gorunur. Saglikli orman yanginlari alcaktan yanar ve ormanin tac kismina (tepesine) kadar ulasmaz, bunun yerine, orman tabaninda daha kucuk alevlerle yanar, alttaki her seyi temizler. Boylece geride kalan tek sey bu biyomun ayirt edici ozelligi olan buyuk igne yaprakli agaclardir. Yangindan sonra zemin degisir. Yakilan bitkiler topraga besin salar ve topragi eskisinden daha verimli hale getirir. Ayrica, toprak alti da baskin bitkilerden temizlenir ve diger bitki turlerine buyume sansi taninir. Yangin sIk sIk yeni bitkilere yer edinme sansi verdigi icin, yangina adapte olmus igne yaprakli ormanlar dunyadaki en cesitli ekosistemlerden bazilari olabilir. Bilim insanlari, yanginin bu tur ekosistemler icin ne kadar onemli oldugunun farkindadir. Bu nedenle var olan igne yaprakli ormanlarin bir kisminin korunmasi icin yangin (kontrollu yanginlar) bir yonetim araci olarak kullanilir.
Atese ihtiyac duyan igne yaprakli ormanlar
Yanginin nasil daha cesitli ekosistemler yarattiginin en onemli ornegi Guney Amerika’daki uzun yaprakli cam ormanlaridir. Bu ormanlar bir zamanlar ABD’nin guneydogusunun coguna yayilmistir, ancak tarim arazisine donusturulmesi, asiri agac kesimi ve yangin sondurme nedeniyle bu ormanlar eskiden hakim olduklari topraklarin yalnizca kucuk bir kismini kaplar. Diger igne yaprakli orman turleri baska nedenlerden dolayi yangina ihtiyac duyar. Ornegin Orta Bati ve Kanada’nin kuzey kismindaki Banks cami ormanlari, bir orman yangini cikmadigi surece aslinda hic ureyemez. Serotinoz kozalaklar uretirler, yani recine ve balmumu ile sIkica yapistirilmislardir ve tohumlar bir orman yangini gelip balmumunu eritmedigi ve tohumu serbest birakmadigi surece fiziksel olarak kozalaktan disari cikamazlar. Banks cami (Jack cami) ormanlari kendi baslarina benzersizdir ancak ayni zamanda baska bir nadir sakini daha vardir: Kirtland otlegenleri. Bu kucuk gri ve sari kuslar, akla gelebilecek en ozel habitat gereksinimlerinden bazilarina sahiptir. Yalnizca buyuk, saf Banks cami ormanlarinda yuva yaparlar ve agaclarin kendileri de 45 cm ila 6 metre uzunlugunda ve 6 ila 22 yasinda olmalidir. Yangina uyum saglayan diger bircok igne yaprakli ormanda oldugu gibi, Banks cami ekosistemleri de dusustedir ve bu minik kusun populasyonu da onlarla birlikte azalmaktadir. 1974 yilina gelindiginde bilinen yalnizca 167 kus vardir ve hepsi Michigan’in kuzeyindeki tek bir ilcede uremistir. Banks cami ormanlarina yonelik yogun yonetim programlari sayesinde nufus nihayet artmaktadir. 2011 yilinda biyologlar 1.828 kus saymistir. Hatta yakin zamanda ilk kez tamamen yeni eyaletlerde gorulmuslerdir.
Sonuc olarak igne yaprakli ormanlar uzun suredir vardir, insanlarin yardimi ve korumasiyla cok daha uzun sure var olacaklardir.

Alinti ~

Forum	Bilgilendirme
Powered by vBulletinÂ® Version 3.8.6 Copyright Â©2000 - 2023, Jelsoft Enterprises Ltd. ForumBizim.Com Forum Sahibi: ForumBizim	5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu geregince sitemizde telif hakkı bulunan mp3,video v.b. eserlerin paylaşımı yasaktır. Yasal işlem olması halinde paylaşan kişi yada kişilerin bilgileri gerekli kuruma verilecektir.

Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir)