Bazi kisiler “Palmiye Agaci“ ile “Hurma Agaci“ terimlerini birbirinin yerine, es anlamli kullanilabilmektedir. Hurma, palmiye ailesi Arecaceae’nin (bazen alternatif adi Palmae olarak bilinir) bir uyesidir. Arecaceae, tek cenekli cicekli bitkilerden olusan bir ailedir. Palmiye ailesinde yaklasIk 2.600 ture sahip 200’den fazla cins vardir ve bunlarin cogu tropikal veya subtropikal iklimlere ozgudur. Hurma Agacindan bahsedildiginde, Phoenix cinsi palmiye grubundan bahsedilmektedir. Arecaceae uyelerinin, govdenin tepesinde ya palmat (“yelpaze yaprakli”) ya da pinnat (“tuysu yaprakli”) bilesIk ve spiral seklinde duzenlenmis buyuk, her dem yesil yapraklari vardir. Phoenix cinsi, palmat yerine pinnat yapraklara sahip tek cins olmasi nedeniyle benzersizdir.
“Hurma agaci” terimi tek basina genellikle Phoenix dactylifera turu ile iliskilendirilirken, Phoenix cinsindeki diger turler icin de bu terimi kullanilir. Hurma terimi, en eski ekili agac urunlerinden biri olan palmiye agacinin kumeler halinde bulunan meyvesi icin de kullanilir. Hurma, gunumuzde 600’den fazla cesidi bulunan, dunyanin en eski kultur meyvelerinden biridir. Tarimi Mezopotamya’da M.O. 8000’li yillara kadar uzanmaktadir. Bu bilgilerden yola cikilarak hurmanin eski caglarda cok degerli bir besin kaynagi oldugu soylenebilir. Hurmanin onemi o kadar buyuktur ki bazi Arap ulkelerinde ona “hayat agaci” denilmektedir. Suudi Arabistan’in ambleminde, iki capraz kilic arasina yerlestirilmis bir hurma agaci yer almaktadir. Suudi Arabistan Kralligi su anda, MO 7000’den beri bolge genelinde yetistirilen ve ticareti yapilan hurmalarin dunyanin ucuncu buyuk ureticisidir. Ekonomi icin oldugu kadar beslenme icin de hayati oneme sahiptir. Irak eskiden buyuk bir hurma ureticisi iken son yillarda uretilen ve ihrac edilen hurma miktari azalmistir.

Kokeni ve Yetistigi Yerler
Hurmalar sicak ve kuru bir iklime ihtiyac duyar ve Orta Dogu, Afrika ve Amerika BirlesIk Devletleri’nde Kaliforniya ve Arizona’da collerde, zorlu kosullarda yetisir. Her yil cogunlukla Orta Dogu ve Kuzey Afrika’da 8,5 milyon metrik ton hurma hasat edilmekte, cig, kurutulmus ya da sivi halde tuketilmektedir.
Yaygin olarak yetistirildigi bolgelerde temel bir gida maddesi olan hurma, seker benzeri bir tada sahip, cignenebilir ve liflidir. Hurma, ‘yoksullarin pastasi’ ya da ‘col ekmegi’ olarak da anilir. Hurmanin 50 milyon yil once bile mevcut oldugunu gosteren fosil kanitlar vardir. Ancak hurmanin buyuleyici olmaya basladigi yer tam da burasidir. Hurma meyvesi pek cok tarihi ve kulturel referansa sahiptir ve ‘Kutsal Hurma’ da denir. Hurma bircok dinde de kulturel bir rol oynamaktadir. Arap misafirperverliginin ikonik bir simgesi ve kralliktaki yasamin temel bir parcasidir. Ornek olarak: Bir Suudi evine veya ofisine girenler, genellikle hurma ve qahwa (Arap kahvesi) ikramiyla karsilanir. Hurma agaclarinin adi Kuran’da 22 kez gecer ve Hz. Muhammed bir keresinde hurma bulunan bir evin asla fakir olmadigini soylemistir, besleyici meyve, eski zamanlardan beri Suudi diyetinin temel bir parcasidir. Incil’de de bahsedilen Hurma agaclari, Islam dininde olumden sonraki ebedi Cennet’in tasvirinde yer alir. Eski Asur dininde hurma ya da palmiye agaci cennet ve dunyayi birbirine baglayan dunya agacidir. Hurma agaclarinin yapraklari (buyuk olasilikla Phoenix dactylifera) Antik Roma’da zaferi sembolize etmek icin kullanilmistir ve askeri zafer kazananlar hurma agaci motifli bir toga giymislerdir.

Phoenix Cinsi Hurmalar
Hurma agaclari, Arecaceae familyasindaki Phoenix cinsi palmiye agaclarindandir. Agaclar kadar uzun olmalarina ragmen, herhangi bir agac turunden daha cok cimenlerle (otlarla) yakin akrabadirlar. Phoenix cinsi, gercek Hurma Agaci olan Phoenix dactylifera’dan Kanarya Adalari Hurma Agaci olan Phoenix canariensis’e kadar bircok cesidi icerir. Bircok kisi Pigme Hurma Agaci’ni duymustur. O da Phoenix cinsi icinde yer alir. Grup olarak Phoenix’in bilinen 13 mevcut turu vardir. Hepsi Hurma Agaci grubunun uyeleridir.
Hurma agaclari tek veya cok govdeli formlara sahip olabilir. Cok govdeli cesitler ana govdeden surgun vererek olusur. Bunlara genellikle kumelesen veya kume olusturan palmiyeler denir. Bu 13 turden dordu tek govdelidir ve geri kalani surgun veren, birden fazla govdeye sahiptir. Dogal dagilimlari Kanarya Adalari’ndan kuzey ve guney Afrika’ya, Orta Dogu’ya, uzak guney Avrupa’ya ve Asya’ya kadar uzanir. Phoenix cinsinin 13 turune ek olarak, bazi yetkililer Yesil Burun Adalari’na ozgu Phoenix atlantica veya Yesil Burun Palmiyesini de dahil ederken, digerleri onu yabani bir P. dactylifera olarak nitelendirmektedir.
Hurma agaclari govdelerinin yuksekligi ve genisligi bakimindan onemli olcude degisIklik gosterebilir. Phoenix cinsine ait 1 metreden 25 ila 26 metreye kadar uzayabilen turler mevcuttur. Bazi hurma agaclari, ozellikle kumelesen formlar, sadece 3-6 cm genisliginde olabilen ince govdelere, Kanarya Adasi Hurma Agaci, 1 metre genislige kadar ulasabilen cok kalin bir govdeye sahiptir. Hepsi, tuy benzeri 1- 6 metre uzunlugundaki yapraklarini tanimlayan pinnat veya tuy tipi palmiye ya da hurma agaclaridir fakat pinnat yaprakli diger bitkiler gibi bilesIk yapraklara sahip degildir cunku yapraklari tek bir butun yaprak olarak baslar. Bu yapraklar pinnat olarak cok sayida yaprak parcasina bolunmustur ve bazen yanlislikla yaprakcik olarak adlandirilir. Yaprak saplari dikenlerle (akantofiller) donanmistir. Bu dikenler aslinda bu cinse ozgu, modifiye edilmis ( degismis) bir yaprakciktir.
Phoenix cinsi, cogu bolgede oldukca kurak kosullarda yasarken, birkac tur cok daha nemli ortamlari tolere eder. Agaclar iki evciklidir, erkek ve disi cicekler farkli agaclardadir. Sadece bir agac olsa bile cicek acarlar fakat tozlasmayan disi cicekler hicbir zaman meyve olusturmadan yere duserler. Erkek agaclardan gelen polen hem ruzgar hem de bocekler tarafindan dagitilir veya bazen ticari hurma bahcelerinde buyuk miktarda mahsul garanti etmek icin bu islem isciler tarafinda manuel olarak (elle) yapilir. Cicekler goze carpmayan sarimsi kahverengidir ve yaklasIk 1 santimetre genisligindedir, ancak 30-90 cm uzunlugunda, goze carpan buyuk, cok dalli salkimlarda gruplanmistir. Phoenix meyvesi, olgunlastiginda saridan kirmizi-kahverengiye veya koyu mora donen, 1-7 santimetre uzunlugunda bir drupa olarak bir karpelden gelisir ve bir adet uzun, derin oluklu tohuma sahiptir.

Hurma Meyveleri
Hurma olarak bilinen meyve, cesitler arasinda sekil, boyut ve renk bakimindan farklilik gosterir, ancak genellikle koyu renkli ve oval sekillidir. Tek bir salkimda 1.000’den fazla hurma yetisebilir. Sadece Gercek Hurma Agaci, meyve uretimi icin yetistirilen buyuk meyveler uretir. Diger hurma agaclari yenilebilir meyveler uretirken, daha kucukturler ve daha ince etleri vardir, bu nedenle nadiren yenirler, ancak kuslar onlari sever.
Hurma cesitlerinin buyuk yelpazesi, agacta olgunlasmalarina bagli olarak uc gruba ayrilabilir; yumusak, yari kuru ve kuru olabilirler. Meyvenin turu glikoz, fruktoz ve sakaroz icerigine baglidir.
*Yumusak hurmalarda (ornegin, Barhee ve Medjool hurmalarinda) kuru maddenin yaklasIk %80’i invert (esit miktarda glikoz ve fruktoz karisimi) sekerlerdir.
*Yari kuru hurmalar arasinda, dunya capinda “Deglet Noor” veya “IsIk hurmasi” olarak bilinen cok populer bir hurma ile Zahidi hurmasi yer alir. Yari kuru hurmalarda kuru maddenin yaklasIk %40’i invert seker ve %40’i sakarozdur.
*Kuru hurmalarda (ornegin, Thoory) kuru maddenin yaklasIk %20 ila %40’i invert seker ve %40 ila %60’i sakarozdur. Bu tur hurmalar gunes onlari agacta kuruttugunda tamamen olgunlasmis olarak hasat edilir. Uzun sureler boyunca iyi kosullarda saklanabilirler. Bazen un islemek icin ogutulen cok sert bir meyvedir. Ayrica tuketilmeden once suda bekletilerek yumusatilir.

Populer Hurma Agaci Turleri
Dunyada farkli sekil ve tatlara sahip 200’den fazla hurma cesidi bulunmaktadir ancak yalnizca birkac duzinesi ticari olarak yetistirilmektedir. Bu yazida en sevilen bazi hurma turleri tanitilmaktadir.
Gercek Hurma Agaci (Phoenix dactylifera)
Hurma meyvelerini ureten Palmiye agaclarinin bilimsel adinin ilginc bir hikayesi vardir. Gercek hurma palmiyesi 21 metre uzunluga kadar buyur ve bilimsel olarak Phoenix dactylifera olarak adlandirilir. Bu isim, Yunan Mitolojisindeki olumsuz Phoenix (Anka veya Zumrud-u anka) kusunun agacin tepesine yuvasini kurdugu buyuleyici bir hikayeden gelmektedir. Yunan mitolojisinde Phoenix, kullerinden yeniden dogma yetenegiyle bilinen, olumsuzlugu ve yenilenmeyi simgeleyen efsanevi bir kustur. Efsaneye gore ne zaman bir Anka kusu alev alsa, kusun yuvasi olan hurma agaci da alev alir ve kus hayata dondukce agac da hayata doner.
Gercek Hurma Palmiyesi (Arap hurmasi ya da Medine hurmasi olarak da bilinir), ticari meyve (hurma) uretimi icin en yaygin olarak yetistirilen turdur. Diger turler de yenilebilir ancak hicbiri bu hurma turu kadar iri, tatli ve lezzetli degildir. Bu agac binlerce yildir yetistirilmektedir, aslinda evcillestirilen en eski meyve agaclarindan biridir ve artik dunya capinda yuzlerce cesidi mevcuttur. Bu turun tam kokeni tam olarak bilinmemekle birlikte Iran veya Kuzey Afrika’dan koken aldigi dusunulmektedir. Genellikle tek bir govdesi vardir, ancak surgunlerin buyumesi nedeniyle cok govdeli ornekler de olusabilir. Ek govdeler genellikle meyve toplamak icin ana govdeye daha kolay erisim saglamak amaciyla cikarilir. Cogu zaman govdeler, budamadan sonra geride kalan elmas seklindeki yaprak izlerinden dolayi genellikle yumrulu bir gorunume sahiptir. Gercek Hurma Agaclari kurakliga ve soguga dayaniklidir, col iklimlerinde gelisebilir ancak olumcul olabilen Fusarium enfeksiyonlarina karsi hassastir.
Tuy benzeri yapraklari gri-yesil veya mavi-yesildir ve kaidesine yakin keskin dikenleri vardir. Disi cicekler yesildir ve1-1,5 metreye kadar uzun kumeler halinde asili kalirken, erkek cicekler daha yuvarlaktir ve yaklasIk 24 cm daha kisadir. Ayri erkek ve disi agaclara sahip iki evcikli agaclar olduklarindan, meyve uretimi icin her agactan en az bir tanesine ihtiyac vardir. Bir agacin meyve uretmeye baslamasi yaklasIk 10 yil alir ve bir sezonda disi bir agac 68 -136 kilograma kadar hurma uretebilir. Meyveler 2,5- 5 cm uzunlugunda, etli, sarimsi kahverengiden kirmizimsi kahverengiye kadar degisen renkte, tatli ve yenilebilir silindirik cekirdekli meyvelerdir.
Phoenix dactylifera’nin (gercek hurma agacinin) en iyi bilinen cesitleri Medjool, Deglet Noor ve Zahidi’dir. Tatli hurma meyveleri icin dunyanin her yerinde yetistirilmektedir.

Medjool Hurma Agaci (Phoenix dactylifera ‘Medjool’)
Phoenix dactylifera’nin medjool cesidi, yumusak ve esnek meyvesi nedeniyle en populer cesitlerden biridir. Medjool Hurma Agaci, bol yaprakli yogun tepe taci (kanopi) ile bilinir ve yemyesil, dolgun bir gorunum yaratir. Genellikle en kaliteli ticari hurma olarak kabul edilen buyuk, yumusak, etli, tatli ve cok lezzetli hurmalar uretir. Medjool hurmasi yumusak bir kabuga ve iplik benzeri bir dokuya sahiptir. Rengi genellikle kehribar ila kirmizimsi kahverengidir. Bu hurma, yilda iki ila uc urun verebildigi dusuk yagisli tropikal ve subtropikal iklimlerde en iyi sekilde buyur. Medjool hurmalari yetistirmek ve hasat etmek yogun emek gerektirir, bu da onlari en pahali hurma cesidi yapar. Daha soguk iklimlerde, hurma genellikle sus agaci olarak yetistirilir. Kurakliga, tuza ve zararlilara karsi iyi bir toleransi vardir. Bu hurma cesidi, Gercek Hurma Agaci ve Girit Hurma Agacinin bir melezidir. Medjool Hurma Agaci, 6 ila 9 metrelik bir yayilim ile 15 ila 18 metre yukseklige ulasir. Elmas seklinde yaprak izleri olan yumrulu bir govdesi vardir.
Fas’a ozgu olan, diger yaygin isimleri Medjewel Palmiyesi, Medjool Palmiyesi, Phoenix Medjool Palmiyesi olan Medjool hurmalari Fas, Israil, Filistin, Suudi Arabistan ve Amerika BirlesIk Devletleri’nde yetistirilmektedir. Dunya genelinde yaygin olarak bulunan Medjoul hurmasi, buyuk boyutlarindan dolayi hurmalarin Krali olarak da bilinir.
Yuksek kalorili, potasyum ve demir acisindan zengin meyveleri hizli bir enerji kaynagidir, metabolizmayi iyilestirir ve hormonlarini duzenler, iyi bir ruh hali guclendiricidir. Bir zamanlar daha az bilinen bir cesit olan Medjool Hurmasi, gunumuzde dunya capinda yaygin olarak uretilmekte ve talebi her yil duzenli olarak artmaktadir. Karamel tadi nedeniyle, Medjool hurmalari cesitli tatlilar, shake’ler, smoothie’ler ve tahilli, kuruyemisli barlar yapmak icin kullanilir. Medjool hurmalari tum yil boyunca mevcuttur.

Deglet Noor Hurma Agaci (Phoenix dactylifera ‘Deglet Noor’)
Deglet noor hurmalari (ayni zamanda tum hurmalarin kralicesi olarak da bilinir) dunyadaki en iyi hurmalardan biridir. Cezayir’de, ozellikle Tolga bolgesinde tarimi yapilmaktadir. Deglet Nour veya Deglet Noor (Arapca: “Yari saydam” veya “isIk hurmasi”); gunese tutuldugunda merkezi acik veya altin rengi gorundugu icin bu sekilde adlandirilmistir. Moscatel hurmasi olarak da bilinir. Tunus, Cezayir, Libya ve Amerika BirlesIk Devletleri’nde yetistirilir ve hasat zamani diger hurmalara gore daha gectir.
Bu hurma agaci 24 metreye kadar uzayabilir. Govdelerinde, budamadan sonra karakteristik dugumlu elmas seklindeki yaprak izleri kalir. Taci daha gevsektir ve diger hurma agaci turlerine gore daha az yapragi vardir. Yapraklari uzundur (4,5 metreye kadar), tuy benzeridir ve gumus-mavi-yesildir, tabaninda keskin dikenler vardir. Deglet Noor palmiyeleri kurakliga dayaniklidir ve gelismek icin iyi drene edilmis, notr, kumlu tinli topraklara ihtiyac duyar. Olgunlastiginda, disi bir agac sezon basina 90 ila136 kg meyve uretebilir. Yari kuru olan meyveleri Medjool hurmalarindan daha kucuk, daha koyu renkli, daha az tatlidir ve daha kalin bir dis yuzeye sahiptir. Kabugu duzgun ve parlaktir ve meyvenin rasise (rakis veya orta damar) baglandigi kutularda pazarlanir. Genis bir kullanim alanina sahiptir ve ozel tadi, yari kuru olmasindan dolayi kesilmesi ve dogranmasi daha kolaydir. Kullanim alanlarinin coklugu ve ozel tadi nedeniyle Amerika’da yetistirilen hurmalarin %95’i Deglet Noor’dur.

Zahidi Hurma Agaci (Phoenix dactylifera ‘Zahidi’)
Zahidi hurma agaci, gruplar veya siralar halinde peyzaj duzenlemesi icin daha resmi bir gorunume sahip olmasina ragmen, genellikle daha serin iklimlerde sus amacli yetistirilir. Yemyesil vahalarin ve col manzaralarinin ikonik bir sembolu olan Zahidi hurma agaci, Medjool gibi diger cesitlere gore cok daha dik ve biraz daha yogun bir kanopiye sahiptir. Uzun ve ince bir govdesi vardir. Zahidi hurma agaclari cok yavas bir buyume hizina sahip olsa da 21 metreye kadar ve hatta daha da fazla buyuyebilir.
Yari kuru, olgunlukta orta buyuklukte, oval, tatli ve altin renkli olan Zahidi hurmalari soluk kahverengi bir kabuga ve tek bir cekirdegi cevreleyen kalin, altin rengi, yuksek miktarda nektar ve lif iceren bir ic ete sahiptirler. Hurma dunyasinda genellikle standart olarak kabul edilen Medjool ile karsilastirildiginda, onemli olcude daha dusuk seker icerigine sahiptirler. Yumusak ve ipliksi bir dokuya sahip olan bu hurmalar kuru kayisiyi animsatan hafif bir keskinlikle hafif tatli, findiksi ve tereyagli bir tada sahiptir. Bazen hem hafif aromasi hem de soluk kabuk rengi nedeniyle “tereyagi hurmasi” olarak bilinir. Zahidi hurmalari sonbahar ve kis aylarinda mevcuttur. Genellikle hurma sekeri ve turevlerinin uretiminde kullanilan Zahidi hurmalarinin kullanimi hazimsizlik, kansizlik, hafiza ve gorme yeteneginin gelistirilmesi gibi bircok hastalik uzerinde iyi etkilere sahiptir. Kuzey Afrika ve Orta Dogu kokenli, gunumuz Irak’ina ozgu olan (Irak’ta ilk kez yirminci yuzyilin baslarinda yetistirilmistir) ve yerel olarak yetistirilen Zahidi hurmasi, genellikle yalnizca ciftci pazarlarinda veya ara sira ozel marketlerde bulunan nadir bir ikramdir.

Barhi Hurma Agaci (Phoenix dactylifera ‘Barhi’)
Barhi Hurma Agaci, meyvelerinin tatli aromasi ve bal benzeri rengi nedeniyle “Bal Hurma Agaci” olarak da bilinir. Diger yaygin isimleri Barhee Hurma Agaci ve Banshee Hurma Agacidir. Meyve uretimi icin ve sus agaclari olarak yetistirilir.
Barhi hurmasi Basra Korfezi ve Arap ulkelerine ozgudur. Irak’taki Barhi bolgesinden koken alir ve hem meyve uretimi hem de sus agaci olarak yetistirilir. Bu hurmanin adi “Barh” adi verilen unlu sicak Arap ruzgarlarindan gelmektedir. Tropikal, subtropikal, col veya Akdeniz iklimlerinde yetistirilebilirler. Notr pH’a, tam gunese ve iyi drene edilmis topraga ihtiyac duyar. Bu palmiye Gercek Hurma Agaci’ndan (Phoenix dactylifera’dan) daha kisadir ve boyu 4,5-9 metreye kadar uzayabilir. Govdesinde eski yapraklardan kaynaklanan yumrulu, elmas seklindeki izler bulunur. Yapraklar tuy benzeri, koyu yesildir ve yaprak saplari, yaprak segmentlerinin altinda bulunan yaprak benzeri dikenlerle donatilmistir.
Meyveleri diger hurma turlerine gore daha yuvarlak, daha kisa, kucuk ve daha altin rengindedir. Kabugu serttir, olgunlastiginda acik kehribardan koyu kahverengiye doner; yumusak, kalin etli ve zengin aromalidir. Sari olduklarinda (kuru uzum gibi degil, taze uzum gibi) khalal asamasinda (kismen olgunlasmis) iyi olan birkac cesitten biridir. Meyveleri farkli olgunluk asamalarinda yenebilir, her asamada farkli aromalara sahiptir. Taze seker kamisi (yari olgun iken), hindistan cevizi (tam olgun iken) ve ardindan karamel (kuru iken) gibi bir tada sahip olduklari soylenir. Nem orani yuksektir, bu nedenle farkli tatlilarda ve sekerlemelerde kullanilmaya uygundur. Uzun sure dondurulmus olarak saklanabilir. Oldukca mevsimlik ve narin olan bu hurmalar genellikle dallarina (rakis veya orta damara) bagli halde satilir.

Kanarya Adalari Hurmasi (Phoenix canariensis)
Diger yaygin isimleri Palmera canaria (Ispanyolca), Kanarya Hurmasi ve Kanarya Adalari Palmiyesi’dir. Bir baska adi da Ananas Palmiyesidir. Ananas Palmiyesi terimi yaklasIk 27 yil once alt yaprak tabanlarinda yapilan bir budama teknigi nedeniyle ortaya cikmaya baslamistir. Bu tur bir budama, yaprak tacinin (tepesinin) hemen altinda govdede bir siskinlige veya genislemeye neden olur. Bu insan yapimi bir gorunumdur ve budama duzenli araliklarla yeniden yapilmazsa kaybolur. Kisiler bu gorunumden hoslaniyorsa ve bunu korumak istiyorsa, agac icin budama ekipmani ve motorlu testereler satin almayi dusunebilir. Bazi kisiler genc Kanarya hurmalarini bile bu sekilde budamaktadir. Bu tur, Ispanya’nin guneybatisinda Atlantik Okyanusu’nda Afrika kitasina yakin bir grup ada olan Kanarya Adalari’na ozgudur. Phoenix cinsinin en uzunudur ve 25-26 metre veya daha yuksege kadar buyur. Etkileyici boyutu ve gorkemli gorunumu nedeniyle peyzajda sus agaci olarak yaygin olarak kullanilir. Buyumek icin alana ihtiyac duyar ve bir yapiya veya eve cok yakin dikilmemelidir. Govdesi kalindir, 1 metreye kadar genisler, hafif puruzludur ancak Phoenix dactylifera gibi “yumrulu” degildir. Tac kismi yogundur, bazen 4,5 metre veya daha uzun olan bircok uzun pinnat yaprakla doludur. Her yapragin, yaprak sapinin her iki tarafinda 80-100 koyu yesil ila mavimsi yesil, one bakan yaprak segmenti vardir. Yaprak sapi dikenleri diger Phoenix’lerden daha uzundur, 30 cm kadar uzunlukta olabilir. Bunlar tehlikeli ve oldukca yirticidir, dikkatli yaklasilmalidir. Saglik ve guvenlik nedenleriyle yuruyus yolunun veya bir patikanin hemen yanina dikilmemelidir. Dikenlerinin batmasi nedeniyle olusan bir yaralanma her zaman tibbi bir degerlendirme gerektirir cunku diken deri altindan kirilabilir ve cesitli komplikasyonlara ve enfeksiyona yol acabilir. Boyle bir yaralanma yasanirsa derhal tibbi yardim alinmalidir. Bir Phoenix Palmiyesi etrafinda calisirken her zaman goz korumasi kullanilmalidir.
Genellikle yogun bitki kumeleri halinde buyur, altlarindaki isigi engeller ve yerel bitkilerle rekabet eder. Bu nedenle aslen Kanarya Adalari’ndan olan bu tur, artik Kuzey Amerika ve Avustralya’nin bazi bolgelerinde istilaci turler listelerine girmistir. Phoenix canariensis soguga (yaklasIk-8 veya-9 santigrat dereceye kadar), sicaga ve kurakliga dayaniklidir. Cogu hurma agacinin aksine, kismi golgeye tolerans gosterir. Saksida buyumeye iyi uyum saglar ve uygun bolgelerde disarida yetistirilebilir ve kis icin iceriye alinabilir. Bu turle ilgili onemli bir sorun ruzgar, bocekler, kuslar ve kirli budama aletleri yoluyla yayilan Fusarium Solgunlugu adi verilen bir mantar hastaligidir. Cicekler buyuk dik (erkek) veya sarkik (disi) cicek salkimlarinda sarimsi veya turuncu renktedir. Meyveler ince etli ve kucuktur (yaklasIk 1 cm uzunlugunda) sari veya turuncudur, tek cekirdeklidir. Meyveleri yenilebilir ancak pek ragbet gormez, diger hurma cesitleri kadar tatli veya lezzetli degildirler.

Pigme Hurma Agaci (Phoenix roebellenii)
Pigme Hurma, kolay buyumesi ve kucuk boyutu nedeniyle populer bir sus palmiyesidir. Diger yaygin isimleri Minyatur Hurma Agaci ve Robellini Palmiyesi’dir. Kokeni Asya’ya ve daha spesifik olarak Guney Cin’e dayanmaktadir. Bu tur diger turlere zit olarak daha nemli bolgelerden gelir. Hizli akan suda buyumeye adapte olmus birkac palmiyeden biridir ve dogal olarak genellikle nehir yataklari boyunca buyur. Dogal ortaminda, daha ince govdeli surgunler ureten kumelenmis bir palmiyedir. Kumelenme ozelliginin taskinlara dayanmasina yardimci olduguna inanilmaktadir. Bu adaptasyon onu hurma agaclarinin suya en dayaniklisi yapar. Yetistirme sirasinda, genellikle sadece tek govdeli bir bitki olarak buyur. Bu kucuk palmiye 1,5 ila 3 metreye kadar buyur ancak optimum kosullar altinda boyu 7 metreye kadar ulasabilir. Elmas seklindeki yaprak izlerine sahip, 7 ila12 cm genisliginde ince bir govdesi vardir. Yaslandikca govdelerde cok sayida lif, kecelesme ve kil olusur. Biraz genisleyen, yumrulu bir govde elde etmek icin budanabilir. Seyrek taci ona yumusak, tropikal bir gorunum verir. Diger Phoenix turleri gibi yapraklarinin tabaninda 5 ila 12 cm uzunlugunda keskin dikenler bulunur, gozler icin tehlikelidir, bu nedenle yuruyus yollarina ve merdiven bosluklarina yakin dikilmemelidir. Bu cinsin bir diger ozelligi de yapraklarin “ice kivrimli” olmasidir. Bu, enine kesitte yapraklarin yukari dogru “V seklinde” oldugu, yani bu V seklinde suyu tutacaklari anlamina gelir. Yinelenen yapraklar asagi dogru V seklindedir ve palmiye dunyasinda cok daha yaygindir.
Iyi drene edilmis toprakta tam guneste en iyi sekilde yetistirilir. Golgeli alanlara yerlestirilen bitkiler dusuk performans gosterir. Ideal olarak, en azindan yarim gun gunes almalidir. Bu nedenle, bir evin kuzey tarafina golgeye dikilmesi dusuk performans veya agacin olumuyle sonuclanabilir. Sicak col bolgelerinde biraz gunes korumasi gerekebilir. Bitkiler kurakliga biraz dayaniklidir, ancak diger Phoenix turlerinin cogu kadar degildir. Cicekler soluk sari renktedir, nispeten kisa, 45 cm uzunlugundaki cicek salkimlarinda belirir, ardindan kucuk, morumsu kahverengi cekirdekli meyveler gelir. Ic mekanda yetistirilebilir, ancak dogrudan gunes isigi saglanmali veya tam spektrumlu bir yetistirme isigi ile desteklenmelidir. Duzenli budama da gerekecektir.

Phoenix Cinsi Hurma Palmiyeleri ve Populer Hurma Agaci Turleri
Cuce Hurma Agaci (Phoenix acaulis)
Phoenix acualis, temelde “govdesiz” olmasi bakimindan benzersiz bir turdur. Diger yaygin ismi Govdesiz Hurma’dir. Kuzey Hindistan ve Nepal’e ozgudur. Genel olarak bitki gri-yesil yapraklari olan, Pigme Hurma Agaci gibi oldukca kucuk bir palmiyedir, kisa ve tek govdelidir. Govdesinin buyuk bir kismi toprak altinda buyur, bu nedenle Cuce Hurma olarak bilinir. Bu adaptasyon, koklerinin yuzeyin altindaki suya eriserek kurak iklimlerde hayatta kalmasini saglar. Bazen, birkac santim uzunlugunda kisa, gorunur bir govde ortaya cikabilir. Bu palmiye, 1,5 metreye kadar uzayan, tuysu, bolunmus gri-yesil yapraklardan olusan yogun bir tac icerir. Diger Phoenix’ler gibi dikenlidir. Meyvesi, yesil ve kirmizidan mavi-siyaha kadar olgunlasan kucuk, yenilebilir ve sert cekirdeklidir, ancak insanlar tarafindan nadiren yenir. Cicek salkimlari kisadir ve yer seviyesine yakin kalir. Bu palmiye en iyi tam guneste veya kismi golgede iyi performans gosteren nadir hurma turlerinden biridir. Iyi drene edilmis, notr ila hafif alkali toprakta gelisir. Kisa, kucuk boyutu nedeniyle kucuk bahceler icin, kurakliga toleransi nedeniyle kurak ortam peyzajlari icin uygundur.

Ucurum Hurmasi (Phoenix rupicola)
Hindistan’da ve komsu bolgelerde yetisen, oldukca yuksek rakimlarda ve genellikle daglarin yamaclarinda ve ucurumlarda bulunan tek govdeli bir turdur, bu nedenle ona “Ucurum Hurmasi” veya “Hindistan Dag Hurmasi” adi verilmistir. Kanarya Adalari Palmiyesi’ne benzer ancak daha kucuktur, daha ince bir govdeye ve cok daha yumusak ve zarif gorunen bir taca sahiptir. Govdeler genellikle yaklasIk 30 cm capindadir ve boyu sadece yaklasIk 7,5 metreye ulasir. Yapraklar oldukca duzdur ve tek bir duzlemdedir ve yaklasIk 3 metre uzunlugundadir. Dikenleri Kanarya’dan daha az vahsidir ve yaprak rengi daha cok zumrut yesilidir. Yapraklarin sarkik ozelligi nedeniyle, genellikle Kanarya Palmiyesi’nden daha egzotik bir gorunume sahip oldugu dusunulur.
Bu tur, Kanarya Adalari Palmiyesi’nin gorunumunu seven ancak buna yeri olmayan biri icin ideal bir secim olabilir. Bu tur kesinlikle guzel bir palmiyedir, ancak canariensis veya dactylifera’nin soguga dayanikliligina sahip degildir. Tahminlere gore – 6,5 santigrat derece kadar dusuk sicakliklara dayanabilir, ancak daha altindaki sicakliklari tolere edemez. Zarif ve yumusak taciyla bunun tek basina yasayan hurma agaclarinin en guzeli oldugu ileri surulebilir. Kiyi bolgelerinde tam gunesi tercih eder ve boyutu nedeniyle ic mekanda yetistirmek icin ideal bir palmiye degildir.

Senegal Hurmasi (Phoenix reclinata)
Bu surgun veren turun birden fazla govdesi vardir ve Orta ve Guney Afrika, Madagaskar ve Komor Adalari’na ozgu orta ila bazen buyuk bir palmiye turudur. Bu turun boylari degiskendir ancak 15 metreye ulastigi bilinmektedir. 10-20 cm kalinliginda olan govdeleri, tuylerle ve liflerle kaplidir. “Reclinata” teriminin, dis govdelerin kumeden uzaklasip yukari dogru hareket ettikce ‘egilen’ yapisini ifade ettigi dusunulmektedir. Bu tur serbestce surgun verir, bu nedenle zarif bir gorunum kazandirmak icin genellikle govdelerin budanmasi ve ortadan kaldirilmasi gerekir. Kontrolsuz birakildiginda, kumeler elli kadar govdeyle bunaltici hale gelebilir. Bu nedenle, bu tur ozellikle ilk yillarinda yuksek bakim gerektiren bir tur olarak kabul edilir. Habitattan gelen klasIk bitkiler genellikle cok duz (tek duzlemli) bir yapraga sahiptir, ancak ticari cesitler (kultivarlar) genellikle tuylu ve “dikenlidir”. Olgun ornekler, turun en guzel ozelliklerinden birini sergiler, daha uzun govdeler orta hattan zarifce uzaklasir ve onu gokyuzunun mavisine karsi siluet haline getirir. Bu nedenle bu govdeler, yukari dogru yonelirken, bir nevi Hindistan cevizini andiran hafif bir kavis gosterebilir. Govdelere ve taclara degisken yukseklikler vermek icin govdeler sanatsal bir sekilde budanir, ortadan kaldirilirsa oldukca guzel olabilirler ve acik bir cim alaninda veya yuksek bir binaya karsi cok etkileyici olabilirler. Bu tur tam gunese dikilmek ister. Genis bir alan verilmelidir ve – 6,5 santigrat derecenin altindaki sicakliklari tolere edebilmelidir.

Hint Hurma Agaci (Phoenix sylvestris)
Phoenix sylvestris Banglades, Guneydogu Hindistan, Nepal, Guney Pakistan ve Bati Himalayalar’da yasayan bir Asya turudur. Toddy Palmiyesi, gumus hurma palmiyesi, seker hurma agaci veya Yabani Hurma Palmiyesi adiyla da bilinir. Phoenix canariensis’e benzer ancak govdesi o kadar kalin degildir. Cok sayida yapragi vardir ve genel tac sekli Phoenix canariensis’ten biraz daha kucuk ve daha “yuvarlaktir”. Govdesi yaklasIk 12 ila 15 metre uzunluga ulasir ve genellikle govdeye desenli bir gorunum veren eski korunmus yaprak tabanlarini gosterir. Kanarya Adalari Palmiyesinden farkli olarak, bu turun yapraklarinda birden fazla yaprakcik sirasi vardir (profilde duz degildir) ve biraz kabarik gorunebilir. Bazi insanlar icin Phoenix sylvestris, Kanarya Adasi Palmiyesi’ne bir alternatif gibi gorunebilir, ancak onlar kadar soguga dayanikli degildir. Ayrica yapraklarinin farkli bir rengi ve daha ince bir govdesi vardir. Bu turun – 6,5 santigrat dereceye kadar olan sicakliklara dayanabilecegi tahmin edilmektedir. Sicak kosullara dayaniklidir. Diger turler gibi son derece dikenlidir ve bu turu budarken dikkatli olunmalidir. Bazi Hint Hurmasi ya da Toddy Palmiyesi turlerinin, ozellikle sekere ve hem alkollu hem de alkolsuz iceceklere donusturulen tatli ozsuyundan yararlanilmaktadir. Tatli meyveleri ve genc saplari da kullanilmaktadir. Filipinler’de hurma sirkesi yapiminda da kullanilir. Meyve ancak uygun sekilde hazirlandiginda yenebilir; suyu ve posasi dogal haliyle yakicidir.

Girit Hurma Agaci (Phoenix theophrasti)
Girit Hurmasi, Akdeniz Cuce Palmiyesi ile birlikte Kita Avrupasi’na ozgu iki palmiyeden biridir. Cogunlukla Guney Yunanistan, Turkiye ve Girit Adasi’nda bulunur. Habitat kaybi ve sinirli dogal menzili nedeniyle “Neredeyse Tehdit Altinda” olan turler olarak siniflandirilmistir. Genetik analizler, ticari olarak yetistirilen populer Medjool ve Deglet Noor hurmalarinin aslinda Phoenix dactylifera ve Phoenix theophrasti’nin melezleri oldugunu ortaya koymaktadir. Girit Hurmasi, boyu 12 metreyi asan bir surgun turudur. Govdeleri incedir ve genellikle yillarca kalan olu yapraklara sahiptir. Yapraklar dokuldugunde veya elle cikarildiginda Phoenix cinsinin karakteristik elmas seklindeki yaprak izleri gorunur hale gelir. Bazilari bu turun gercek hurma agaci ile akraba olabilecegini dusunmektedir. Yaprak taclari Phoenix dactylifera’dan daha kucuktur ve daha fazla surgun verir. Phoenix dactylifera’dan farkli olarak, Girit Hurma Agaci meyvesini sarkik kumeler yerine dik kumeler halinde uretir. Bu turun meyveleri kucuktur, tatli veya lezzetli olmayan ince, lifli ete sahiptir, bu nedenle insanlar tarafindan nadiren yenir. Bu soguga dayanikli palmiye turleri herhangi bir iyi drene edilmis toprakta tam guneste en iyi sekilde gelisir. Az bakim gerektirir. Uygun bolgelerde dis mekanlarda yetistirilebilir ve kisin iceriye alinirsa saksilarda yetistirilebilir.

Dag Hurma Palmiyesi (Phoenix loureiroi)
Phoenix Loureiroi (sinonimi veya es anlamlisi Phoenix humilis’tir), Hindistan’dan Cin’e, Filipinler’e kadar yaygin bir dagilima sahip bir turdur. Genellikle dag hurma palmiyesi, vuyavuy palmiyesi veya voyavoy palmiyesi olarak bilinir. Bu form, Kuzey Pakistan’daki Himalayalar’a ozgudur. Tur, farkli habitatlardaki degiskenligiyle dikkat cekmektedir. Cekici olmayan bir tiptir ve turler icin kuzey dagilim sinirinda, yaprak doken ve her dem yesil ormanlarda ve deniz seviyesinden 1.500 m rakima kadar acik arazilerde, dik kiyi yamaclarda gorulur ve siddetli kiyi ruzgarlarina dayaniklidir. Cok saglam bir turdur, iliman ve tropik iklimde gelisebilir, tam gunese veya kismi gunese tolerans gosterebilir ve soguga, orta derecede donmalara tahammul edebilir. Yavas buyuyen, oldukca kucuk bir hurma agacidir, genellikle tek govdelidir ancak surgun verdigi de gorulebilir. Govdeleri 1- 4 m yuksekliginde, nadiren 4,5 metrenin uzerinde ve yaklasIk 30 cm capindadir.
Kiyi kosullarini diger hurma agaclarindan daha iyi tolere eden bu tur Britanya Adalari’nin Guney Batisindaki kiyi bolgelerinde de yetistirilebilir. Sus amacli bir sokak agaci olarak yaygin olarak dikilir. Dikim genellikle Phoenix sylvestris dikimleriyle birlikte yapilir ve hibridizasyon (melezlesme) gerceklesir. Turuncu, dikdortgen meyveler 12 – 17 mm uzunlugunda ve 5 – 12 mm genisligindedir ve tek, buyuk, odunsu tek bir tohum icerir. Tatli meyveleri biraz ince bir et tabakasina (mezokarp) sahiptir ve dokusu biraz unludur. Cesitli kuslar ve memeliler tarafindan, genellikle cocuklar tarafindan, daha az sIklikla yetiskinler tarafindan yenir.

Seylan Hurma Agaci (Phoenix pusilla)
Phoenix pusilla (pusilla ismi Latince’de kucuk veya zayif anlamina gelir) tur adina sahip olan Seylan hurma agaci veya un palmiyesi guney Hindistan ve Sri Lanka’ya (eski adiyla Seylan) ozgu bir cicekli bitki turudur, yaygin olarak indi-gaha olarak bilinir. Sinonimi Phoenix zeylanica, Phoenix farinifera, Zelonops pusilla’dir. Alcak arazilerde, tepelerde ve sirtlarda bulunurlar. Dogal dagilimi Kerala, Karnataka ve Tamil Nadu’nun Dogu Ghatlari’nin kuru ormanlarini icerir. Alcak tropik bolgelerde, kuru, corak toprak, genellikle denizden kucuk bir mesafede kumlu topraklarda, ayrica ic kesimlerde batakliklarin kenarlarinda ve pirinc tarlalarinin sinirlari boyunca yukseltilmis setlerde; 700 metreye kadar yuksekliklerde bulunur. Phoenix pusilla, 6 metreye kadar boy ve 30 cm capa sahip bir veya bir grup dallanmamis govde ureten, her dem yesil bir palmiye agacidir. Govdesi kabadir, belirgin yaprak tabani izleriyle kaplidir ve bir ‘hasir’ deseni olusturur. Seylan Hurma Agaci, agac buyudukce yaprak sapi tabanlarinin dokulmek yerine govdeye bagli kalmasi nedeniyle farklidir. Bu Phoenix palmiyesi turu kolayca yetistirilir, gunesli bir yer gerektirir. Tuza dayaniklidir, cogu topraga uyum saglayabilir ancak alt tabaka iyi drenajli olmalidir. Ayirt edilebilir govdeleri onlari yetistirmede populer hale getirmistir. Kurakliga ve cok soguga ve bir miktar dona dayaniklidirlar ve yavas buyurler. Meyvesi oval, 11-15 mm uzunlugunda, 5 – 8 mm genisligindedir ve tek bir buyuk tohum icerir. Olgunlastiginda yesilden kirmiziya, mor-siyaha kadar degisen renkte, orta etlidir. Meyveleri tatli ve unlu, kestane benzeri bir tada sahip oldugu icin tuketilebilir, genellikle cocuklar tarafindan sevilir. Gida kitligi zamanlarinda govdelerden yenilebilir bir nisasta elde edilir ve yumusak yapraklari kanji adi verilen ucuz bir yemekte kullanilir. Seylan hurma agacinin meyveleri, mushil, afrodizyak, antioksidan ve antidiyabetik ozelliklere sahip oldugu icin genellikle dogal bitkisel ilaclarda kullanilir. Aslinda, calismalar olgunlasmamis P. pusilla meyvesinin diyabet icin dogal bir tedavi olarak kullanilmasinin degerini kanitlamistir. Kok ozlerinin ayrica, gram pozitif ve gram negatif bakterileri, ayrica belirli mantar turlerini engelleyen antioksidan ve antibakteriyel ozelliklere sahip oldugu, tipta daha fazla deger sagladigi bulunmustur.
Phoenix’in yukarida aciklananlar disinda birkac sira disi turu daha vardir, ancak bu turleri ele almak bu makalenin amacinin otesindedir. Hepsinin dikenli, tek veya govdeli oldugu ve cogunun sus degeri oldugunu soylenebilir.

Hurma Hasadi
Cogu Phoenix turunun yavas ila orta buyume hizina sahip oldugu dusunulur. Hurma agaclari ekimden yaklasIk 4-7 yil sonra meyve verir ve ticari hasat icin uygun verim yaklasIk 10 yil sonra gerceklesir. Tum Phoenix turleri kolayca melezlesir. Bu nedenle, agaclar hurma uretimi icin yetistiriliyorsa baska hicbir farkli Phoenix turu yakinlarda olamamalidir. Aksi takdirde farkli turlerin erkeklerinden capraz tozlasma ve melezlesme sonucunda daha az, daha kucuk ve daha dusuk kaliteli hurma uretir. Olgun hurma agaclari, hasat mevsimi basina 80-120 kilogram hurma uretebilir. Pazarlanabilir kalitede meyve elde etmek icin, kalan meyvelerin daha buyuk olmasi icin hurma salkimlari olgunlasmadan once seyreltilir ve ortulur. Boylece kalan hurmalar daha da buyur ve hava kosullarindan, kuslardan ve onlari yiyecek diger hayvanlardan korunmus olur. Hurmalar olgunlastiklarinda kahverengimsi bir renk alir ve burusmaya baslar. Genellikle meyveler farkli zamanlarda olgunlasirlar, bu nedenle birden fazla hasat gerekebilir. Taze hurmalar, agacta kisa bir olgunlasma suresinden (5-6 ay) sonra hasat edilir. Olgunlastiklarinda, agactan teker teker elle hafifce cekilerek toplanirlar. Eger olgunlasmislarsa, pedisellerinden (saplarindan) kolayca ayrilirlar. Toplandiktan sonra hurmalar, dunyada Arapca isimleri kimri (olgunlasmamis, yesil), khalal (tam boy, citir citir, sari), rutab (olgun, yumusak) ve tamr (olgun, guneste kurutulmus, koyu) olarak bilinen dort asamada olgunlasir. Hurmalar taze veya kurutulmus olarak yenir, kurutulmus hurma yil boyunca mevcuttur ve cekirdekli veya cekirdeksiz olarak satilir. Taze hurmalar, plastik bir torbaya sarili olarak buzdolabinda iki haftaya kadar saklanabilirken, kurutulmus hurma, hava gecirmez bir kapta oda sicakliginda 6 aya kadar veya buzdolabinda bir yila kadar saklanabilir.

Hurmalarin Besin Degeri
Hurma, besin acisindan cok gucludur, ortalama olarak %21 su, %75 karbonhidrat (%63 seker ve %8 diyet lifi), %2 protein ve %1’den az yag icerir. 100 gramlik taze hurma porsiyonu birinci sinif bir C vitamini kaynagidir ve 230 kcal (960 kJ) enerji saglar. Hurma kurudukca seker daha da yogunlasir, ancak genel besin degerleri acisindan, hurma nispeten az su icerdiginden, kurutma sirasinda cok daha yogunlasmazlar, ancak bu islem sirasinda C vitamini kaybolur. Hurmalar, kaslarin iyilesmesine yardimci olabilen ve kan basincini duzenlemeye yardimci olabilen potasyum acisindan muzdan daha zengindir. Kalsiyum, bakir, magnezyum, K vitamini ve B vitamini gibi temel mineraller ve vitaminlerle doludur ve beyin sagligini destekleyen iltihap onleyici ozellikler ve hastaliklarla savasmaya yardimci olan antioksidanlarla doludur. Bazi calismalar, hamileligin son aylarinda her gun hurma yemenin dogal dogumu destekleyebilecegini bile gostermistir. Ramazan ayinda Hz. Muhammed’in orucunu hurma ve suyla actigi soylenir. Dunyanin dort bir yanindaki bircok Musluman da bu yolu izler. Ramazan ayinda gunes battiginda hurma ve yogurt veya bazen sut geleneksel bir ilk ogundur cunku hurma uzun bir oruc gununun ardindan hizli bir enerji artisi icin kolayca bulunabilen karbonhidratlar ve ayrica daha yavas sindirim icin protein ve lif saglar, bu da seker dususunu onler.
Tum temel besinleri elde etmek icin gunluk 100 gram veya bir avuc hurma yemek idealdir. Bununla birlikte, tuketilecek miktar, kalori ihtiyaclarina ve altta yatan saglik kosullarina gore kisiden kisiye farkli olabilir. Gunluk kalori alimini azaltmaya calisan kisilerin kalori yogunlugu nedeniyle hurma alimini sinirlamasi gerekebilir.

Phoenix Cinsi Hurma Palmiyeleri ve Populer Hurma Agaci Turleri
Hurmalarin Mutfakta Kullanimlari
Besleyici ve lezzetli hurma, Orta Dogu’nun geleneksel bir temel gidasidir. Kuru veya yumusak hurmalar oldugu gibi yenir veya cekirdekleri cikarilip badem, ceviz, sekerlenmis portakal ve limon kabugu, badem ezmesi veya krem peynir gibi dolgularla doldurulabilir. Cekirdekleri cikarilmis hurmalar “cekirdeksiz hurmalar” olarak da adlandirilir. Hurmalar ayrica dogranip Fas’taki tajinlerden pudinglere, ekmege, keklere ve diger tatlilara kadar cesitli tatli ve tuzlu yemeklerde kullanilabilir. Hurma ayrica kup seklinde islenir, “ajwa” adi verilen macun sekline, surulebilir hale, hurma surubu veya Libya’da “dibs” veya “rub” adi verilen “bal”a, toz veya pudra (hurma sekeri), sirke veya alkol haline getirilir. Son yenilikler arasinda cikolata kapli hurma ve bazi Islam ulkelerinde ozel gunler ve Ramazan gibi dini donemlerde sampanyanin alkolsuz versiyonu olarak kullanilan kopuklu hurma suyu gibi urunler yer alir. Hindistan, Kuzey Afrika, Gana ve Fildisi Sahili’nde hurma agaclarindan tatli ozsu elde edilir ve bu ozsu palmiye sekerine, pekmeze veya alkollu iceceklere donusturulur.
Ince ogutulmus tohumlar kitlik zamanlarinda ekmek yapmak icin unla karistirilir. Dahasi, hurma tohumlari ogutulup kahve yerine veya kahveye katki maddesi olarak kullanilabilir. Hurma agacinin genc yapraklari sebze olarak pisirilir ve yenir. Hurma agacinin cicekleri de yenebilir. Geleneksel olarak, disi cicekler satisa en cok sunulanlardir ve 300-400 gram agirligindadir. Cicek tomurcuklari salatalarda kullanilir veya ekmek icin bir cesni yapmak uzere kurutulmus balikla ogutulur.

Diger Kullanimlari

Hurma agacinin cesitli kisimlari cesitli mutfak disi, tibbi olmayan amaclar icin de kullanilir. Hurma cekirdekleri ya da tohumlari islatilip ogutulur ve tahillarla karistirilarak hayvan yemi olarak, oleik ve laurik asit karisimi olan hurma cekirdegi yagi sabun ve kozmetikte kullanilmaya uygundur. Tohumlar ayrica %65’e kadar oksalik asit uretmek icin kimyasal olarak islenebilir. Tohumlar kuyumcular icin komur yapmak icin yakilir (mucevherat yapiminda komur bloklari tavlama, lehimleme ve eritme islemleri sirasinda kullanilir ) ve kolyelere dizilebilir. Tarih boyunca ve gunumuzde hurma agaclarinin yapraklari kulube (Kuzey Afrika’da), hasir, paravan, sepet ve yelpaze yapiminda hatta sapka ve giysi dokumasinda kullanilmaktadir. Kurutulmus yaprak saplari seluloz hamuru kaynagi, baston, supurge, olta samandirasi ve yakit olarak, yapraklarin orta kaburgalari mobilya ve kutu yapiminda kullanilir. Islenmis yapraklar yalitim levhasi olarak da kullanilabilir. Palmiye yapraklarindan yapilmis haclar, Isa’nin Kudus’e girerken onune palmiye yapraklarinin yerlestirildigi ani anmak icin duzenlenen Palmiye Pazari (Paskalya oncesi Pazar gunu)Hristiyan festivalinde dagitilir. Yahudilikte Cardak Bayrami’nda da kullanilir. Pakistan’da olgun meyvelerden yapilan viskoz, koyu bir surup, sizintiyi onlemek icin deri cantalar ve borular icin kaplama olarak kullanilir. Hurma agaci kulubelerin direkleri ve kirisleri icin kullanilir; Hindistan cevizinden daha hafiftir. Ayrica kopruler ve su kemerleri ve dhow yelkenlilerinin (ahsap, yelkenli bir tekne turu) parcalari gibi insaatlarda da kullanilir. Arta kalan odun yakit olarak yakilir.

Ozet
Ana vatani Korfez Ulkeleri, Iran, Irak, Umman, Pakistan, Suudi Arabistan olan hurma agaclari, yemyesil, tuysu yapraklari ve tatli, yenilebilir meyveleriyle bilinen, duyulari buyuleyen zarif bir tropikal his veren cok guzel agaclardir. Hurma agaclari dunya capinda sus agaci olarak, tropikal ve subtropikal iklimlerde meyve uretimi icin kullanilmaktadir. Phoenix cinsinde 14 kabul edilmis hurma turu bulunmaktadir. Hepsi bazi ortak ozelliklere sahiptir ve bazen birbirlerinden ayirt edilmeleri zor olabilir. Tum Phoenix turlerinin meyveleri ozellikle kuslar tarafindan sevilir, ancak maymunlar ve lezzetli meyvelere ulasabilen diger hayvanlar da onlari yiyecektir. Insanlar icin de besin kaynagi olarak cok sayida farkli kullanimi olan hurmalar gunumuzde, hala buyuk oneme sahip bir urun olmaya devam etmektedir.