[CeReN]

Gunes’in aktivitesi, Gunes’teki zamana ve konuma gore degisir, ayni zamanda gunes minimum ve maksimum asamalarina bolunebilen 11 yillik dongu ile karakterize edilir. Gunes lekeleri ve gunes radyo akisi gibi diger gunes endeksleri, gunes aktivitesi dongusunun ana gostergeleri olarak gorulur. Uzerinde fotosferik parlak arka plana karsi koyu lekeler olarak gorulen gecici olgudur. Son iki yuzyilda yapilan gozlemler, gunes lekelerinin sayisinin periyodik olarak degistigini ve yaklasIk her 11 yilda bir minimumdan maksimuma dogru hareket ettigini gostermistir. En son gunes dongusu (dongu 24) 2014 yili civarinda zirveye ulasmistir. Gunes aktivitesi dususte oldugundan 2019 yilinin sonlarinda veya 2020’de minimuma ulasmasi ongorulmus, ancak gunes maksimumunun 2023 ile 2026 arasinda gerceklesmesi beklenmektedir.
Gunes Aktivitesi ve Uzaydaki Radyasyon OrtamiGunes maksimum sirasinda uzay ortamini etkileyen gunes parcacigi olaylarina ve jeomanyetik firtinalara neden olan yuksek hizli gunes ruzgar akimlari, gunes patlamalari ve koronal kitle puskurtmeleri gibi gunes enerjisi olaylari daha sIk gorulur. Bu nedenle, dongunun bu asamasinda atmosfer ve hava bazli teknoloji uzerindeki etkilerinin, azalan veya minimum asamadan daha yuksek olmasi beklenir. Gunes olaylari ve iliskili olgular, uzaydan gelen galaktik kozmik isina ek olarak, uzay radyasyon ortamini olusturan yakin uzayda hapsolmus ve gecici enerjik parcaciklara katkida bulunur.

Yakalanan Parcaciklar
Gunes ruzgarindan gelen yuklu parcaciklar Dunya’nin manyetik alaniyla karsilastiginda ve etkilesime girdiginde, onu gunese dogru sIkistirarak manyetosferi olusturur. Bu senaryo, yay soku olarak bilinen supersonik bir sok dalgasi yaratir. Gunes ruzgari, ic manyetosferin gece tarafini surukler ve bu uzanti, manyeto kuyruk olarak bilinir. Manyetosfer, yuklu parcaciklar tarafindan surekli olarak bombardimana tutulmasina ragmen, yon degistirirler ve bolgeye kolayca giremezler. Ancak, bazi parcaciklar kutup bolgesinden girerler ve Dunya’nin manyetik alaninda hapsolurlar. Kapana kisilmis parcaciklar, Van Allen radyasyon kusaklari olarak adlandirilan Dunyayi cevreleyen iki halka seklindeki manyetik halkadan birinde bulunur. Ic kusak, 10 mega elektron voltaji asan enerjilere sahip oldukca kararli bir proton populasyonu ve dis kusak esas olarak 10 mega elektron volta kadar enerjili elektronlari icerir.
Kemerleri olusturan yuklu parcaciklar, Dunya’nin manyetik kuvvet cizgileri boyunca dolasirlar. Bu kuvvet cizgilerinin ekvatorun ustundeki alandan Kuzey Kutbu’na, Guney Kutbu’na kadar uzandigi ve daha sonra Ekvator’a geri dondugu bilinmektedir. Ic Van Allen kusaginin, Brezilya kiyilarinin aciklarinda guney Atlantik Okyanusu uzerinde atmosferin ust bolgesine yaklasIk 200 km kadar inen bir kismi vardir ve bu bolge, Guney Atlantik Anomalisi olarak bilinir. Egim, Dunya’nin manyetik ekseninin donme ekseninden yaklasIk 11 ° egimli olmasindan kaynaklanir ve manyetik alanin merkezi, Dunya’nin cografi merkezinden 280 mil uzaktadir. Uzay ucusu gorevleri sirasinda maruz kalinan radyasyona maruz kalmanin en buyuk kismi Guney Atlantik Anomalisinden gecisten kaynaklanmistir. Dusuk egimli ucuslar tipik olarak Guney Atlantik Anomalisinin bir bolumunu gunde alti veya yedi defaya kadar kat eder.

Gecici Parcaciklar
Gecici parcaciklar veya radyasyon ortamlari, gezegenler arasi ve Dunya’ya yakin uzay bolgelerindeki gunes ruzgari, gunes patlamalari, koronal kitle puskurtmeler ve galaktik kozmik radyasyon gibi gunes olaylarindan kaynaklanan parcaciklardan olusur. Ayrica Gunes ruzgari, disaridan monte edilmis uzay araci bilesenlerini onemli olcude etkileyebilen, nispeten dusuk enerjili elektronlardan ve protonlardan olusur. Gunes patlamalari ayrica genel iyonlastirici radyasyon seviyesine onemli bir katkida bulunur. Bir gunes patlamasi, gezegenler arasi uzayda parlamanin zirvesinden 30 dakika sonra Dunya’ya ulasabilen enerjik parcaciklari veya protonlari yayabilir ve hizlandirabilir.
Koronal kitle puskurtmeler gunes ruzgarina yayilabilir ve soklari tetikleyebilir, bu da gunes enerjili parcaciklari hizlandirir ve ayrica heliosfere giren galaktik kozmik isinlari saptirir. Koronal kitle puskurtmeleri, jeomanyetik firtinalara ve diger iliskili olaylara neden olarak, uydu sistemlerini etkileyebilecek jeo uzay ortaminda olumsuz sonuclarla birlikte buyuk olcekli rahatsizliklara yol acabilir.

Galaktik Kozmik Radyasyon
Gunes Aktivitesi ve Uzaydaki Radyasyon OrtamiGalaktik kozmik radyasyonlar dogrudan Gunese bagli olmadiklarindan gunes sisteminin disindan gelirler. Galaktik kozmik isinlari, tek bir protondan bir uranyum cekirdegine kadar degisen iyonize atomlardan olusur. Bu parcaciklarin aki seviyesi cok dusuktur. Buna karsin, isIk hizina cok yakin bir hizda hareket ettikleri ve bir kismi demir gibi cok agir elementlerden olustugu icin maddeden gecerken yogun iyonlasma uretirler. Kozmik isinlarin enerjisi genellikle mega elektron volt veya giga elektron volt birimlerinde olculur. Cogu galaktik kozmik isinlarinin 100 mega elektron volt ile 10 giga elektron volt arasinda enerjileri vardir. Kozmik isinlar, esasen periyodik tablodaki tum elementleri icerir, yani yaklasIk % 85 proton, % 14 alfa parcacigi ve % 1 agir cekirdek.
Dunyanin manyetik alani, oncelikle egime ve ikincil olarak yukseklige bagli olarak hem kozmik hem de gunes parcaciklarina karsi dogal koruma saglar. Egim kutup bolgelerine dogru oraya ulastiginda, bir uydu jeomanyetik alan cizgilerinin korumasinin disindadir. Kutupsal yorungelerde cokeltici elektronlar olarak bilinen yogun enerjik elektron akislari, manyetik alan cizgileri boyunca yayilarak aurorayi olusturur ve yukseklik arttikca, bu parcaciklara maruz kalma giderek artar.

Uzay Radyasyon Ortaminin Dunya Yakinindaki Uydularin Calismasina Etkisi
Uzay radyasyon ortaminin dinamiklerinin ve ilgili etkilerin anlasilmasi, uydularin calisacak sekilde tasarlandigi iyonosferik plazma ortaminda uydu tasarimi ve calismasi icin kritik oneme sahiptir. Bununla birlikte uzay havasi veya uzay radyasyon ortami ile iliskili, uydu anormalliklerine dair belgelenmis vakalar veya kanitlar vardir. Lucci ve ekibi tarafindan uzay araci anormalliklerinin buyuk bir kismi ile uzay hava durumu bozulmalari arasindaki baglanti olculerek dogrulanmistir. 1971 ile 1994 yillari arasi yani 23 yillik bir sure icinde, farkli yorungelerdeki 220 uydu tarafindan kaydedilen yaklasIk 5700 anormallikten olusan genis bir veritabani derlenmistir. Bu derleme bulgulari, cok yogun akilarin, uydular tarafindan yuksek irtifada ve yakin kutup yorungelerde kaydedilen anormalliklerle ve cok daha kucuk olcude de sabit yorungelerdeki anormalliklerle baglantilidir.
Ayrica enerjik elektron akilari> 10 8 cm yuksek oldugu bildirilmistir. -2 d -1 sr -1 uydu anomalileri jeostasyoner ve dusuk yukseklikte meydana gelen gunlerde Geostationary Operasyonel Cevre Uydular (GOES) olarak kabul edilir. 22 ve 23 Mart 1991 yilinda, siddetli jeomanyetik firtinalarla sonuclanan yogun bir gunes olayi meydana gelmistir. Yuksek enerjili gunes radyasyonuna sahip bu guclu gunes patlamasi olayi, GOES-6 ve -7 uydularinda yuksek enlem noktadan noktaya iletisimde kesintiye ve gunes paneli bozulmasina neden olmustur. Ayrica GOES-7’nin 3 yila kadar beklenen omrunu azalttigi tahmin edilmektedir. Olay sirasinda, yuksek enerjili gunes parcaciklari, uzay araclari tarafindan kaydedilen tek olayli bozulmalarin sIkligini da artirmistir. GOES-6 ve -7 dahil olmak uzere alti taneye kadar sabit uydu, izleme ve veri aktarma uydusu -1, olayin ana asamasinda yaklasIk 37 bildirilen tek olayli cokme vakasina sahiptir.
Gunes Aktivitesi ve Uzaydaki Radyasyon OrtamiEylul 2009 yilinda, Guney Afrika’daki SumbandilaSat’in (dusuk Dunya yorungesinde), firlatilmasindan kisa bir sure sonra radyasyona bagli bir guc dagitim arizasi yasadigi, bunun Z ve Y ekseni carkini kalici olarak calismaz hale getirdigi bildirilmistir. Bununla birlikte, uydu, tamamen basarisiz oldugu 25 Agustos 2011 tarihine kadar bir teknoloji gostericisi olarak calismaya devam etmistir. Basarisizligi yine, uydunun yerlesIk bilgisayarinin yer istasyonundan gelen komutlara yanit vermeyi durdurmasina neden olan gunes firtinasina atfedilmistir. 5 Nisan 2010 yilinda, Galaxy 15 uzay aracinin (jeosenkron irtifalarda) herhangi bir yer komutuna yanit vermeyi durdurmasina neden olan bir anormallik yasadigi bildirilmistir. Ariza, uzay araci temel bant iletisim birimi icindeki sahada programlanabilir kapi dizisinin kilitlenmesine yol acan yerlesIk bir elektrostatik bosalmaya neden oldugu bildirilmistir. Uzay aracinin alt firtina enjekte edilen enerjik parcaciklarla etkilesimi, uzay araci yuzey ve derin dielektrik sarji yasadiktan sonra elektrostatik bosalmaya neden olmustur. Uzay havasina atfedilen diger bircok uydu anomalisi ve kayip vakasinin kisa bir dokumantasyonu birkac literaturde bulunmaktadir.

Kaynak: https://www.bilgiustam.com/gunes-akt...asyonu-ortami/