19.Yuzyilda Sosyal Hayattaki Degisimler

**CeReN** · 17 Ocak 2024, 09:27

19.Yuzyilda Sosyal Hayattaki Degisimler
Osmanli Devleti 19. Yuzyilda dunyadaki gelismelere ayak uydurabilmek adina pek cok alanda degisime hiz verdi. Bu gelismeleri inceleyelim;

Nufus ve Nufuz
19.yuzyilda bir cok devlet siyasi ve askeri alanda guclenebilmek icin “nufus”a onem verdi. Avrupa’da 16-19. Yuzyillarda etkili olan merkantilist ekonomi anlayisina gore guclu ve zengin devlet olmanin kosullarindan biri nufus artisiydi. Nufus buyuklugu siyasi, mali ve askeri acilardan guc demekti. Bu nedenle Avrupali devletler nufus artisini hizlandirici politikalar izledi. Diger yandan nufusun sadece sayisal artisi yeterli gorulmedigi icin nufusun egitimli ve uretken olmasi icin de calisildi.

KlasIk donemde nufusu asker ve vergi kaynagi olarak goren Osmanli Devleti, 19. Yuzyildan itibaren ticaret, sanayi, tarim ve askeri yonlerden guclenmek icin nufus artisinin onemli oldugunu savundu.

Ulasim ve Haberlesme
Avrupa’da ulasim ve haberlesme alanindaki gelismelerin gerisinde kalmak istemeyen Osmanli Devleti, bu iki alanda da atilimlarda bulundu.

Ulasim
18. Yuzyildan itibaren Avrupa’da yol ve kanal insasi gelisti. 19. Yuzyilda hammadde ve pazarlara kolay erisim icin tren icat edildi ve demiryolu agi gelisti. (Avrupa’da ilk basarili demiryolu 1830’da Ingiltere’de acildi) Limanlar, demiryolu ile ic bolgelere baglandi ve boylece agir ve hacimli mallar (komur, demir gibi) ucuz ve hizli sekilde tasindi.

Osmanli Devleti’nde ise ilk demiryolu girisimleri 1856 Islahat Fermani’ndan sonra basladi. Ingilizlerin onculugunde 1867’de Izmir-Aydin hatti insa edildi. (Osmanli Devleti’nde demiryolu faaliyetleri, yapim maliyetinin yuksek olmasi, sermaye ve kaynak yetersizligi gibi sIkintilar nedeniyle istenilen duzeyde gerceklesmedi. Iste bu yuzden Osmanli Devleti demiryolu insasi ve isletmesi bir imtiyaz olarak yabanci sirketlere verildi.

Demiryolu yapimi ozellikle II. Abdulhamid’in temel politikalarindan biri oldu. Nitekim II. Abdulhamid doneminde Osmanli demiryolu aginin %70’ten fazlasi insa edilmisti. Demiryolu aglari ile Osmanli Devleti;

Merkezi otoritenin uzak bolgelere ulastirilmasini,
Ic guvenligi saglamayi
Tarimsal vergileri toplamayi
Savaslarda cepheye asker ve malzeme sevkiyati yapmayi
Devleti ic ve dis tehditlere karsi korumayi
amacladi. Nitekim demiryollari, ic isyanlarin bastirilmasinda, Balkan Savaslari ve I. Dunya Savasi’nda buyuk kolaylik sagladi.

Haberlesme
Avrupa’da 1844’te telgraf icat edildi ve boylece buyuk sehirler haberlesme agi ile birbirine baglandi. Osmanli Devleti’nde ise ilk telgraf hatti 1855’te kurularak Istanbul’u Avrupa’ya bagladi. Telgraf ve demiryolu Osmanli Devleti’ne ayni anda gelmisti. Ancak telgraf hatlari devletin en ucra koselerine kadar ulasabiliyordu. Telgraf hatti sayesinde tren seferleri kontrol edildi, orduda haberlesme icin buyuk avantaj sagladi

Ulus Devlet ve Vatandas
Ulus devlet anlayisi, 1648 Westphalia Antlasmasi’ndan sonra ortaya cikan bir kavramdir. Once 18. Yuzyilda Ingiltere’de ardindan 19. Yuzyilda Fransa’da ortaya cikan ulus devlet anlayisi ile ulus devletler, iktidara tek basina hakim olma cabasi icine girdi. Ulus devlet anlayisinda milli birlik unsuru on plandadir. Ulus ile devlet birbirine es deger olarak gorulur. Ulus devlet anlayisinin devami icin okul ve ordu faktorleri cok onemlidir.

Zorunlu Egitim ve Askerlik
Fransa ve Prusya, modern egitim sisteminde diger ulkelere onculuk etti. Fransa, zorunlu egitim yani sira zorunlu askerlik sistemini getirerek Avrupa’nin modern ulus devletini olusturdu. Egitim ve askerlik, modern ulus devletlerde kalkinmis bir ulus icin on kosul olarak goruldu.

Egitimde ozgur birey, doga, tarih ve akil on plana cikarildi. Bilimin onemi ve gucu artti ve egitim sosyal hak oldu.

Halk arasinda esitsizlik ortadan kaldirilarak anayasal esitlik getirildi. Boylece devletiyle kendini ozdeslestiren vatandas kavrami ortaya cikti. Bunun gerceklestirilmesi icin zorunlu temel egitim ve askerlik uygulamasina gecildi.

Osmanli Devleti’nde ise 19 yuzyilda merkezilesme, modernlesmenin temel amaciydi. Bu kapsamda acilan egitim kurumlari ve askeri teskilatlarda, padisaha sadik bir ordu ve toplum olusturmak amaclandi.

Osmanli Devleti’nde Modern Egitim Kurumlari
Bati’da meydana gelen gelismeleri 18. Yuzyila kadar takip etmeyen Osmanli Devleti, savaslarda aldigi ust uste yenilgiler ve ic yapisinin bozulmaya baslamasiyla Avrupa’daki gelismeleri takip etmeye basladi. Boylece 18. Yuzyil itibariyla Osmanli cagdaslasma hareketleri baslamis oldu ve yeni kurumlar acilmaya basladi.

Hendesehane
Osmanli cagdaslasma hareketinin ilk kurumu olan Hendesehane, Osmanli ordusunun tekrar guclenebilmesi icin I. Mahmut doneminde kuruldu. Sadrazamin davetiyle Osmanli ulkesine gelen Kont do Boneval, Musluman olarak Ahmet adini aldi. Humbaraci Ahmet Pasa adiyla bilinen Kont do Boneval’in calismalariyla 1734’te Uskudar’da kurulan Hendesehanede modern askeri teknikler ogretildi. Tercume edilen kitaplarla, modern matematik ilk kez Osmanli ulkesine girmis oldu. Ancak yenicerilerin tepki gosterdigi okul, 1750 yilinda kapatildi.

Muhendishane-i Bahr-i Humayun
Osmanli donanmasinin Rusya tarafindan Cesme’de yakilmasindan sonra 1775 yilinda Istanbul’da kurulan Bati tarzi egitim veren cagdas bir kurumdur. Donemin padisahi I. Abdulhamit’tir. Yerli ve yabanci eserlerin yer aldigi zengin bir kutuphaneye sahiptir. Bu okul, gunumuzde Deniz Harp Okulu’dur.

Muhendishane-i Berr-i Humayun
III. Selim doneminde Istanbul Eyup’te kuruldu. Kara Muhendishanesi olarak da bilinir. Okulun; humbara, istihkam ve muhendislik olmak uzere 3 bolumu vardir. Okul programinda pozitif bilimler ve uygulamali savas sanatina yer verildi. Mezunlari askeri ocaklara subay olarak atanirdi. Bu okul, I. Dunya Savasi baslayana kadar egitime devam etti.

Mekteb-i Harbiye
II.Mahmut doneminde Istanbul Macka’da kuruldu. Kaldirilan Yeniceri Ocagi yerine kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusuna subay yetistirirdi. Okul programinda geometri, matematik, logaritma, ahlak, astronomi, cografya, tarih ve Fransizca derslerinin yani sira askerlikle ilgili dersler yer alirdi. Mekteb-i Harbiye, 1036 yilinda Ankara’ya tasindi. Gunumuzde Milli Savunma Universitesi’ne baglidir.

Mekteb-i Tibbiye
II.Mahmut doneminde Istanbul Sehzadebasi’nda kuruldu. Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusunun saglik alanindaki ihtiyaclarina karsilamak icin kuruldu. Egitim dilinin Fransizca oldugu okuldan mezun olanlar tip muavini olarak atanirdi. Daha sonra Mekteb-i Tibbiye-i Sahane adini alan okula Viyana Tip Fakultesi kurulu tarafindan “fakulte” unvani verildi. Bundan sonra Tibbiye diplomalarinin uzerine “Osmanli Fakultesi” yazilmaya basladi.

Mekteb-i Mulkiye
Osmanli Devleti’nin ilk sivil yuksekokuludur. 1859 yilinda Istanbul’da kurulan okul, cagdas ve bilgili devlet adami yetistirmeyi amaclar. Cografya, tarih, siyaset, muhasebe, iktisat ve hukuk gibi derslerin okutuldugu okuldan mezun olanlar ust duzey devlet kademelerine atanirdi. Gunumuzde Ankara Siyasal Bilgiler Fakultesi olarak egitimine devam etmektedir.

Mesleki Egitim
Sadece akademik ve askeri egitim degil mesleki egitim de onem kazandi. 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile mesleki egitime de agirlik verildi.

Sanat mektepleri, Asi Memurlari Mektebi, Telgraf Memurlari Mektebi, Disci Mektebi, Demiryolu Memurlari Mektebi meslek okullarindan birkacidir.

Not: Egitimdeki en onemli gelismelerden biri de II. Mahmut doneminde Istanbul’da ilkogretimin zorunlu hale getirilmesidir.

Osmanli Devleti’nde Yabanci Okullar
Osmanli Devleti’ndeki azinlik okullarinin sayisi hem zamanlar artti hem de yabanci devletlerin himayesine altina girdi. Misyonerlik faaliyetlerinin hiz kazandigi bu okullar, Osmanli Devleti’ne karsi yikici faaliyetlerde bulunmaya basladi. Osmanli Devleti denetiminin olmadigi bu okullarin sayisi; Orta Dogu, Guneydogu Anadolu, Istanbul ve Dogu Anadolu gibi yerler olmak uzere 1600 civarindaydi.

Osmanli Devleti, Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile bu okullari denetim altina almayi denemis olsa da yabanci okullar uzerindeki denetim tam anlamiyla 1923 Lozan Baris Antlasmasi ile saglanabilmistir.

Sosyal Devlet ve II. Abdulhamid
19.yuzyilin son ceyreginde Almanya’da guclenen sosyal devlet anlayisindan etkilenen Osmanli Devleti, bu alanda onemli adimlar atti. Ozellikle II. Abdulhamit doneminde bir cok sosyal yardim kurumu acilmaya basladi.

II.Abdulhamit doneminde acilan bazi devlet hastaneleri

Sisli Hamidiye Etfal Hastanesi,
Samsun Gureba Hastanesi,
Yildiz Askeri Hastanesi,
Istanbul Kuduz Hastanesi,
Uskudar Akil Hastanesi,
Haydarpasa Numune Hastanesi,
Adana Hamidiye Hastanesi,
Bursa Hamidiye Hastanesi,
Edirne Askeri Hastanesi,
Erzurum Numune Hastanesi,
Antep Hamidiye Hastanesi,
Gulhane Askeri Tip Akademisi
II.Abdulhamit Doneminde Acilan Bazi Sosyal Yardim Kurumlari
Sosyal devlet anlayisini guclendirmek amaciyla II.Abdulhamit doneminde acilan sosyal yardim kurumlarindan on plana cikanlar sunlardir;

Darulaceze
Cocuk, yasli, sakat ve kimsesizleri koruma amaciyla kurulmustur. Osmanli Devleti’nde modern anlamda faaliyet gosteren ilk sosyal yardim kurumudur ve gunumuzde hala varligini devam ettirmektedir.

Darulhayr-i Ali
1890’li yillarda meydana gelen Ermeni olaylari nedeniyle yetim kalan Musluman cocuklarin egitim ve diger tum ihtiyaclarini karsilamak amaciyla acildi.

Himaye-i Etfal Cemiyeti
1908’de Kirklareli’de kuruldu. Kimsesiz ve yardima muhtac cocuklar hizmet icin kuruldu. Gunumuzde Cocuk Hizmetleri Genel Mudurlugu adiyla faaliyetlerine devam etmektedir.

II.Abdulhamit doneminde ayrica emeklilik sistemi kuruldu. Devlet memurlari icin -gunumuzde Sosyal Guvenlik Kurumu olan- Tekaud Sandigi kuruldu. Yoksullara aylik baglandi.

Sivil Toplum Kuruluslarinin Devlet Kurumuna Donusturulmesi
Osmanli Devleti’nde egitim ve saglik alaninda hizmet veren vakif ve sivil toplum kuruluslari 19. yuzyildan itibaren yerini devlet kurumlarina birakmaya basladi. Cunku vakiflar modernlesme hareketlerinin gerisinde kalmisti. Bu nedenle vakif okullari yerine devlet tarafindan modern egitim kuruluslari acildi. Ayni sekilde saglik hizmetleri de bizzat devlet eliyle verilmeye baslandi.

Alinti ~

Forum	Bilgilendirme
Powered by vBulletinÂ® Version 3.8.6 Copyright Â©2000 - 2023, Jelsoft Enterprises Ltd. ForumBizim.Com Forum Sahibi: ForumBizim	5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu geregince sitemizde telif hakkı bulunan mp3,video v.b. eserlerin paylaşımı yasaktır. Yasal işlem olması halinde paylaşan kişi yada kişilerin bilgileri gerekli kuruma verilecektir.

Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir)